Έγκλημα και τιμωρία

Ο «Λαβύρινθος» του Πάνου Καρνέζη κυκλοφόρησε από τα Ελληνικά Γράμματα το 2004. Η παρούσα έκδοση, πλήρως αναθεωρημένη όπως αναφέρεται στο οπισθόφυλλο, κυκλοφόρησε το 2011.

Μια αποδεκατισμένη μεραρχία περιπλανιέται στην έρημο της Ανατολίας μετά την ήττα του ελληνικού στρατού στη Μικρά Ασία το 1922. Ο ηλικιωμένος μέραρχος, συνταγματάρχης Νέστορας, ο επιτελάρχης, ταγματάρχης Πορφύριος, ο στρατιωτικός ιερέας παπα-Συμεών, ο δεκανέας, ο ανθυπίατρος, ο αεροπόρος, υπολοχαγός Κίμων, είναι τα κύρια πρόσωπα αυτού του μυθιστορήματος. Από το λαβύρινθο της άγονης γης θα βρεθούν σχεδόν αναπάντεχα στο λαβύρινθο μιας απομονωμένης πόλης στην άκρη του οροπεδίου, όπου επικρατεί το ελληνικό στοιχείο. Ο γυμνασιάρχης Όθων, ο δήμαρχος, η μαντάμ Βιολέτα, η Αννίνα, ο Γιουσούφ, είναι τα νέα πρόσωπα που συναντούν. Μια ξαφνική καταιγίδα θα ξεσκεπάσει τον οχετό που κρύβεται κάτω από τις ευπρεπισμένες προσόψεις. Μια απόπειρα λιποταξίας θα αποκαλύψει την αλήθεια που δεν θέλει κανείς. Όταν «όλα» γίνουν όπως πρέπει να γίνουν, η μεραρχία θα συνεχίσει την πορεία της προς τη θάλασσα για επιστροφή στην πατρίδα, σε μια άλλη «κάθοδο των Μυρίων», όπως θα την πει ο πολεμικός ανταποκριτής και μελλοντικός χρονικογράφος της (σελ. 266-267)

Ο συγγραφέας τοποθετεί τα πρόσωπα μέσα σ΄αυτό το παρακμασμένο τοπίο, χωρίς καμία πρόθεση να τα ανυψώσει ηθικά. Τους στρατιώτες κατατρύχουν οι Ερινύες, από τις εκτελέσεις αμάχων ενός χωριού, και η πόλη φέρει τα εμφανή σημάδια ενός μιάσματος: μια τιμωρία, ίσως, για το έγκλημα της εγκατάλειψης στην τύχη τους των μουσουλμάνων κατοίκων της. Μικρές και μεγάλες ατιμίες, για να παραφράσουμε τον τίτλο ενός άλλου βιβλίου του Καρνέζη, διαπερνούν την ιστορία: ο εθισμός στη μορφίνη του συνταγματάρχη Νέστορα, η παραβίαση του στρατιωτικού του όρκου από τον Πορφύριο, περιστατικά κλοπών. Η κατάχρηση των κρατικών κονδυλίων από το δήμαρχο για την αγορά μιας πανάκριβης μπανιέρας στη μνηστή του, η ερωτική σχέση του γυμνασιάρχη με τη Βιολέτα. Όλοι κουβαλούν το βάρος της ενοχής και του αναπόδραστου. Οι αντοχές βρίσκονται στο όριο, αν δεν έχουν προ πολλού σπάσει. Κανείς δεν είναι εντελώς καλός. Ο ένας εκμεταλλεύεται τις αδυναμίες του άλλου. Και η μάχη της επιβίωσης δεν έχει ακόμη καλά-καλά αρχίσει.

Χαρακτήρες που σκιαγραφούνται με καθαρές γραμμές, γλώσσα που ρέει και που δημιουργεί μια ατμόσφαιρα αόρατης απειλής, μια ιστορία καλά δομημένη και πλοκή με απρόβλεπτες στροφές, είναι τα κύρια χαρακτηριστικά ενός μυθιστορήματος που δένει περίτεχνα διαχρονικά ερωτήματα με την ιστορία και τις αναπόφευκτες συνέπειες ενός χαμένου πολέμου.