Φυσική ελευθερία

 Ο Ντενί Ντιντερό ανήκει στην έξοχη για το πνεύμα της, εποχή του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού. Μέλος της γαλλικής φιλοσοφικής παροικίας (Ρουσσώ, Βολταίρος, Μοντεσκιέ), υπήρξε εκ των δημιουργών της Εγκυκλοπαίδειας. Το πολύτομο λεξικό, όπως χαρακτηρίστηκε, συμπύκνωνε τη σημασία «των επιστημών, των τεχνών και των γραμμάτων». Με το έργο αυτό, ο Ντιντερό και οι συνεργάτες του (Ντ’ Αλαμπέρ, Χώλμπαχ) αντιπαρατίθενται στις φεουδαρχικές αρχές. Το πνεύμα ελευθερίας του Ντιντερό και η κριτική στάση του απέναντι στην πολιτισμένη κοινωνία, τον έφεραν συχνά σε σύγκρουση με τις αρχές και για ένα μικρό διάστημα φυλακίστηκε. Τα σπουδαιότερα έργα του (π.χ. ο ανιψιός του Ρεμώ) δημοσιεύθηκαν μετά τον θάνατό του.

Στο συγκεκριμένο βιβλίο ο Ντιντερό αφηγείται τρεις ιστορίες με ήρωες υπαρκτά πρόσωπα. Ξεκινάει από το ειδικό θέμα (η ιστορία αφορά τη σχέση δύο προσώπων), για να καταλήξει στο γενικό (η αφήγηση αφορά ολόκληρη την κοινωνία). Στην πρώτη ιστορία αφηγείται το ήθος, τις επιδιώξεις, τον έρωτα και την αχαριστία μεταξύ δυο εραστών. Πρόκειται για την αδιάκοπη πάλη της αγάπης με τη ματαιοδοξία. Ουσιαστικά, όμως, υποβόσκει το ζήτημα της επιβίωσης, όπως την βιώνουν οι ήρωες, ο μεν μέσα από τον έρωτα, η δε μέσα από την αλαζονεία. Βεβαίως, ο ισχυρός βγαίνει πάντοτε κερδισμένος.

Στην δεύτερη ιστορία ο Ντιντερό παρουσιάζει ένα ζευγάρι, που ακροβατεί ανάμεσα στο δίκαιο και το άδικο, το ηθικό και το ανήθικο. Αυτήν την φορά προσθέτει το ρόλο του κόσμου, ως λαϊκό δικαστήριο, που εύκολα παρασύρεται και συνάγει λανθασμένα συμπεράσματα. Σημειώνει επιτυχώς την ευτελή χειραγώγηση του κοινού, το οποίο διαμορφώνει αντιλήψεις, που αλλοιώνουν τα πραγματικά γεγονότα. Στο τρίτο μέρος παρατίθεται η γνωριμία των γάλλων αποικιοκρατών με τους φυσιολάτρες ιθαγενείς. Μέσα από τον διάλογο του ευρωπαίου ιερέα μ’ έναν γηγενή, συγκρούονται τα χρηστά ήθη και οι εξουσίες της πολιτισμένης κοινωνίας με τις φυσικές ελευθερίες του πρωτογονισμού. Ο άντρας προσφέρει στον ιερέα τις κόρες και τη γυναίκα του, ως ένδειξη φιλοξενίας. Ο φιλοξενούμενος, τρομοκρατημένος από τη γενναιοδωρία, προβάλλει συνεχώς τη θρησκεία και τη θέση του, ενώ προσπαθεί να αντισταθεί στα δώρα που απλόχερα του δίδονται. Φυσικά, η αληθινή ελευθερία υπερτερεί σιωπηρά της καταδυναστευμένης υπόστασης.

Ο Ντιντερό χρησιμοποιεί μια τεχνική προσφιλή στους ομοτέχνους της εποχής του, αναπτύσσει τις ιστορίες του με τη μορφή διαλόγου. Έτσι εντάσσει αμεσότερα το κοινό στη ροή της αφήγησης. Ο συνομιλητής του παίζει τρόπον τινά το ρόλο του αναγνώστη, διακόπτει συχνά την διήγηση, θέτοντας ερωτήσεις ή διατυπώνοντας κρίσεις. Ο αφηγηματικός χρόνος διαφέρει από τον πραγματικό, δίνοντας μια πληρέστερη και πιο δεμένη εικόνα των γεγονότων.

Ο Ντιντερό με το έργο αυτό καθίσταται υπέρμαχος της φυσικής ελευθερίας του ανθρώπου και πολέμιος των θεσμών της ευνομούμενης πολιτείας. Η μετάφραση της Ειρήνης Παπαδάκη αναδεικνύει περισσότερο το κείμενο, ενώ το επίμετρο της Μαριλίζας Μητσού αποτελεί ιδανικό συμπλήρωμα για την κατανόηση του φιλοσοφικού στοχασμού του Ντιντερό.