Βία πολέμου και επιβίωση

Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος. Ανατολική Ευρώπη. Ένα εξάχρονο αγόρι, γεννημένο στην πόλη, φυγαδεύεται από τους γονείς του σε ένα μακρινό χωριό για να γλιτώσει από τους Γερμανούς. Σύντομα όμως η ανάδοχη μητέρα του πεθαίνει και ο μικρός απομένει μονάχος να περιπλανιέται από χωριό σε χωριό, όπου αλλού του προσφέρουν άσυλο και αλλού τον κυνηγούν. Επειδή είναι μαυριδερός, οι χωρικοί τον θεωρούν έκθετο Τσιγγανόπουλο ή Εβραιόπουλο και η προσφορά ασύλου σε Τσιγγάνους ή Εβραίους, η θέση των οποίων είναι στα γκέτο και τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, επισύρει αυστηρότατες ποινές για άτομα και κοινότητες από τους Γερμανούς.

Η οδύσσεια του μικρού αγοριού και οι περιπλανήσεις του μόλις έχουν ξεκινήσει. Κάθε νέο κεφάλαιο του «Βαμμένου πουλιού» είναι και μία νέα περιπέτεια του παιδιού, μία δραπέτευσή του από το επώδυνο, συνήθως, πριν και μία νέα πορεία προς το άγνωστο, προς τα μπρος. Καθοδηγούμενο από το ένστικτο της φυγής και της επιβίωσης, το μικρό υποχρεούται να αγωνιστεί, να υποφέρει τα πάνδεινα, αλλά πάντα με το κεφάλι ψηλά, να ωριμάσει απότομα και να μάθει τον κόσμο με επώδυνο τρόπο.

Ένα βιβλίο που βρίθει από δεισιδαιμονίες και δοξασίες, βάσει των οποίων κινείται ο κόσμος των άξεστων και αγράμματων χωρικών. Ένα βιβλίο που ο αφηγητής του, όσο ο καιρός περνά και περιπλανιέται από χωριό σε χωριό αλλάζοντας «αφεντικά» και κοινωνικό περίγυρο, εντός του παλεύει για το τι θα υπερτερήσει. Ό,τι έχει μάθει από τους αγράμματους χωριάτες ή τα μυστήρια της θρησκείας των μορφωμένων; Πλέον δεν γνωρίζει σε τι τελικά να πιστέψει, τι να εμπιστευτεί, πού να απευθυνθεί.

Λόγια απλά, αλλά και τόσο σοφά ταυτόχρονα, αλήθειες που διέπουν και κινούν τα νήματα του κόσμου, εκφράζονται ευθέως από τον μικρό αθώο αυτόν φυγά-αιχμάλωτο της εποχής, που είναι στο απυρόβλητο λόγω ηλικίας. Περί έρωτος, θρησκείας, αγραμματοσύνης και δεισιδαιμονιών. Περί βαναυσότητας, πολέμου και πολλών άλλων.

Βία, κακοποίηση, φρικαλεότητες, όλα στην πρώτη γραμμή, συμβαίνουν μπροστά στα μάτια του ή και σε αυτόν τον ίδιο. Σε μια εποχή κατά την οποία η βία υπερτερεί, η διαφορετικότητα τρομοκρατεί και εξαγριώνει τα πλήθη και οι άνθρωποι αγωνίζονται με νύχια και δόντια να επιβιώσουν.

Το «Βαμμένο πουλί» του Γιέρζι Κοζίνσκι, όταν πρωτοεκδόθηκε το 1965, δίχασε την κριτική, απαγορεύτηκε στη γενέτειρα του συγγραφέα, την Πολωνία, και η οικογένειά του υπέστη προπηλακισμούς από Ανατολικοευρωπαίους, που θεωρούσαν ότι το βιβλίο έθιγε τον πολιτισμό τους. Το έργο όμως άντεξε στον χρόνο και σήμερα θεωρείται πλέον κλασικό, καθώς περιγράφει με συγκλονιστικό τρόπο, ρεαλισμό και ειλικρίνεια τη βία σε όλες τις εκφάνσεις της, σε ανθρώπους και ζώα, και τον αγώνα για επιβίωση.

Ειδική μνεία πρέπει να γίνει στην εξαιρετική μετάφραση της Τρισεύγενης Παπαϊωάννου.