«Αυτός που έχει ένα γιατί για να ζήσει μπορεί να υπομείνει σχεδόν το κάθε πώς»

«Ένας άνθρωπος μπορεί να παραμείνει γενναίος, αξιοπρεπής και ανιδιοτελής. Ή μέσα στην πικρή μάχη για την αυτοσυντήρηση μπορεί να λησμονήσει την ανθρώπινη αξιοπρέπειά του και να καταλήξει απλώς και μόνον ζώον», σελ. 15

«Δεν μπορείς να ελέγχεις τι συμβαίνει στη ζωή σου, αλλά μπορείς πάντα να ελέγχεις τι θα αισθανθείς και τι θα κάνεις σχετικά με αυτό που σου συμβαίνει» σελ. 15

«Το Νόημα της ζωής» πρόκειται αναμφισβήτητα για ένα από τα πιο σπουδαία βιβλία της εποχής μας, όχι βέβαια γιατί αναπαράγει κάτι χιλιοειπωμένο, όπως το Ολοκαύτωμα και τις απάνθρωπες συνθήκες στα στρατόπεδα θανάτου, αλλά γιατί ο συγγραφέας του, ο Βίκτορ Φρανκλ ( ένας από τους σημαντικότερους διανοητές του 20^ού αιώνα, καθηγητής Νευρολογίας και Ψυχιατρικής στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης, ιδρυτής της λεγόμενης «Τρίτης Σχολής Ψυχοθεραπείας της Βιέννης»), ο οποίος υπήρξε ο ίδιος κρατούμενος, γράφει το βιβλίο αυτό για να τονίσει τις πηγές του σθένους και της θέλησής του να επιβιώσει. Η εμπειρία του στο Άουσβιτς συνδέθηκε με μια από τις κεντρικές του ιδέες, την αναζήτηση νοήματος στη ζωή. Αυτό, σύμφωνα με τη θεωρία του, θα πρέπει να είναι ο απώτερος σκοπός του κάθε ανθρώπου. Συμβουλεύει τον αναγνώστη: «δυνάμεις πέρα από τον έλεγχό σου μπορούν να σου πάρουν όλα όσα έχεις εκτός από ένα, την ελευθερία σου να επιλέξεις πώς θα αντιδράσεις στην κατάσταση» (σελ. 15).

Το βιβλίο αυτό δεν ασχολείται με τις μεγάλες θηριωδίες στα ναζιστικά στρατόπεδα  συγκέντρωσης για τις οποίες έχουν γραφτεί πολλά, ούτε με τα βάσανα και τον θάνατο σπουδαίων ηρώων και μαρτύρων, αλλά με το πώς συλλογιζόταν την καθημερινή ζωή σε ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης ο μέσος κρατούμενος, με τις θυσίες της μεγάλης στρατιάς των άγνωστων θυμάτων.

Το μήνυμα του συγγραφέα είναι ότι η απόλυτη ανθρώπινη ελευθερία είναι η ελευθερία να ελέγχω τη στάση μου απέναντι στις καταστάσεις που υφίσταμαι. Κανείς δεν μπορεί να μου αφαιρέσει αυτή την ελευθερία.  Η ζωή στο στρατόπεδο ήταν μια συνθήκη ζωής για πολλούς, αλλά ο τρόπος αντίδρασης σε αυτή τη συνθήκη διέφερε ανάμεσα στους πολλούς.

Το βιβλίο αποτελείται από δύο μέρη. Το πρώτο μέρος, που είναι και το μεγαλύτερο, είναι η εμπειρία του Φρανκλ στα στρατόπεδα. Γράφει με λεπτομέρειες για τις εμπειρίες του χωρίς όμως καμία κακία και εκδικητικότητα. Περιγράφει ποιες πιστεύει ότι είναι οι τρεις φάσεις της ψυχολογικής αντίδρασης των κρατουμένων στα στρατόπεδα θανάτου. Χρησιμοποιεί κυρίως παραδείγματα από τα προσωπικά του βιώματα ή από τα βιώματα των ανθρώπων που ήξερε ενώ ήταν κρατούμενος. Οι τρεις φάσεις –η περίοδος που ακολουθεί την εισαγωγή στα στρατόπεδα: σοκ και απόγνωση, η περίοδος της περιχαράκωσης: απάθεια και η περίοδος που ακολουθεί την απελευθέρωση: αποπροσωποίηση, απογοήτευση, νέκρωση συναισθημάτων– όλες παρουσιάζονται ως μοναδικές προκλήσεις. Κατά την περίοδο μετά την απελευθέρωση υπήρξαν επιζώντες που επιθυμούσαν σφοδρά εκδίκηση, ή που δεν έβρισκαν κανένα νόημα στη ζωή τους τη στιγμή που οι οικογένειές τους είχαν δολοφονηθεί. Παρατηρεί επίσης ότι πολλοί ήταν οι κρατούμενοι που δεν μπορούσαν να διατηρήσουν την πίστη τους στο νόημα της ζωής κάτω από τις απάνθρωπες συνθήκες στα στρατόπεδα θανάτου.

Δεν υπάρχει μια γενική απάντηση στο ερώτημα «Ποιο είναι το νόημα της ζωής». Ο καθένας από εμάς βρίσκεται σε μια κατάσταση με έναν συγκεκριμένο αριθμό προβλημάτων και προκλήσεων που καλείται να αντιμετωπίσει. Αυτό όμως που πρωτίστως καλείται να κάνει είναι να μην παραδοθεί στις όποιες δυσκολίες, αλλά μέσα από αυτές να αναζητήσει ένα καινούργιο νόημα στη ζωή του, ένα κίνητρο που θα τον ωθήσει να προχωρήσει. Ο συγγραφέας επιμένει ότι και μέσα στις χειρότερες συνθήκες πάντα θα υπάρχει ένα νόημα ζωής. Η διαφορά με τους άλλους είναι ότι ο Φρανκλ  και το αποδεικνύει με τις πράξεις του. Έτσι κατόρθωσε να επιβιώσει στο στρατόπεδο συγκέντρωσης. Λόγω της εμπειρίας του ο Φρανκλ δίνει έμφαση στις πιθανότητες να βρει κανείς νόημα μέσω του πάσχειν.

Στο δεύτερο μέρος του βιβλίου κάνει μια πλήρη και άμεση ανάλυση του θεραπευτικού του πιστεύω, της Λογοθεραπείας ή «Τρίτη Σχολή Ψυχοθεραπείας της Βιέννης». Η λογοθεραπεία, σε σύγκριση με την ψυχανάλυση, είναι μια μέθοδος λιγότερο ανασκοπική και περισσότερο ενδοσκοπική. Σύμφωνα με τη λογοθεραπεία η προσπάθεια για την εύρεση νοήματος στη ζωή είναι η πρωταρχική κινητήρια δύναμη του ανθρώπου. Ο Φρανκλ περιγράφει την υπαρξιακή ψυχοθεραπευτική του μέθοδο ως κεντρικό άξονα για την αναζήτηση ενός νοήματος ζωής. Η ζωή δεν παύει να έχει νόημα ακόμη και υπό το κράτος του φόβου του θανάτου.

Ως επίλογο θα ήθελα να χρησιμοποιήσω ένα απόσπασμα με τα λόγια του συγγραφέα από το βιβλίο: «Η γενιά μας είναι ρεαλιστική, γιατί έχουμε φτάσει να γνωρίσουμε τον Άνθρωπο όπως αληθινά είναι. Άνθρωπος, εντέλει, είναι το ον που επινόησε τους θαλάμους αερίων του Άουσβιτς ·ωστόσο, είναι επίσης το ον που μπήκε σε εκείνους τους θαλάμους αερίων ορθός, με την Προσευχή του Κυρίου ή το Σεμά Γισραέλ στα χείλη του» (σελ. 201).