Χαμογελώντας πονηρά απέναντι στην Ιστορία και τη λογοτεχνία

Ο Isaac Rosa άρχισε να ασχολείται πολύ νωρίς με τη λογοτεχνία και δημοσίευσε το πρώτο του αφήγημα το 1998 σε ηλικία 24 χρονών. Μέχρι στιγμής έχει δημοσιεύσει τέσσερα μυθιστορήματα, αλλά η μεγάλη του επιτυχία ήταν Το Μάταιο Χθες, το οποίο είχε μεγάλη απήχηση τόσο στο αναγνωστικό κοινό όσο και στους κριτικούς. Το μυθιστόρημα κέρδισε πολλά βραβεία, όπως το Ojo Critico, και μεταφράστηκε σε αρκετές γλώσσες.

Τη δεκαετία του 1960, στην Ισπανία της δικτατορίας του Φράνκο, ο καθηγητής πανεπιστημίου Χούλιο Ντένις συλλαμβάνεται και μετά από λίγο εξαφανίζεται. Η εξαφάνισή του είναι περίεργη γιατί ο καθηγητής δεν συμμετείχε ούτε στις παρέες των φιλοδικτατορικών, ούτε σε αυτές των αντιφρονούντων. Παράλληλα, όμως, εξαφανίζεται και ένας φοιτητής, ηγετικό στέλεχος του αντιστασιακού φοιτητικού κινήματος. Μήπως αυτές οι δυο εξαφανίσεις συνδέονται; Γιατί ο φοιτητής χρησιμοποιεί το ψευδώνυμο Γκιγιέρμο Μπιρόν, το όνομα του ντεντέκτιβ στις φτηνές αστυνομικές ιστορίες που γράφει ο Χούλιο για να επιβιώσει; Και, κυρίως, πού βρίσκονται αυτοί οι δυο άντρες μετά από τόσα χρόνια;

Το μυθιστόρημα είναι ένα κολάζ ειδών του αφηγηματικού λόγου, καθώς εκτός από την παραδοσιακή αφηγηματική δομή περιλαμβάνει αποκόμματα από εφημερίδες, συνεντεύξεις, παράλληλες εκδοχές γεγονότων και μια εκδοχή του  ισπανικού εμφυλίου και της δικτατορίας σε μορφή παραμυθιού. Είναι αδύνατον να πει κάποιος ότι οι χαρακτήρες αναλύονται, γιατί ο ίδιος ο συγγραφέας παραδέχεται ότι τα όσα παρουσιάζει είναι εικασίες δικές του και όσων τους γνώρισαν.

Στην ουσία έχουμε ένα βιβλίο που υπονομεύει τον ίδιο του το ρόλο και τα ιστορικά μυθιστορήματα γενικά. Ο συγγραφέας φαίνεται να αναρωτιέται για το πόσο είναι εφικτό να γράψει κάποιος ένα τέτοιου είδους βιβλίο: ποιες είναι οι πηγές του και πώς τις επεξεργάζεται; Πού βρίσκεται η αλήθεια και πού αρχίζει η μυθοπλασία; Πώς μπορεί κάποιος να γράψει ένα ακόμα βιβλίο για τη δικτατορία του Φράνκο όταν έχουν γραφτεί τόσα; Ο Ρόσα, λοιπόν, γράφει ένα μυθιστόρημα με αστυνομική υπόθεση και παράλληλα ένα δοκίμιο για την ισπανική λογοτεχνία και την ανάγκη της να ασχολείται με ένα τόσο θλιβερά κομβικό σημείο στην ιστορία της. Πρόκειται για μια εξαιρετική προσπάθεια αποδόμησης της ιστορικής και λογοτεχνικής πραγματικότητας και για μια νέα σύνθεσή της σε ένα καινούριου τύπου ιστορικό μυθιστόρημα.

Η μετάφραση του Κυριάκου Φιλιππίδη και οι χρήσιμες υποσημειώσεις του βοηθούν στην καλύτερη κατανόηση του κειμένου.