Σπανίως μια διδακτορική διατριβή (και μάλιστα μεταφρασμένη από τη γαλλική γλώσσα) έχει τόσες αφηγηματικές χάρες ώστε να διαβάζεται απνευστί σαν νουβέλα. Γνωρίζαμε βεβαίως τον διδάκτορα Ιστορικής Νοσολογίας Θράσο Καμινάκη από το Μικρό Πολυτεχνείο που ίδρυσε πριν από 18 χρόνια κι όπου δίδαξε στίχο, αυτόματη γραφή και μυθοπλασία μικρής φόρμας (το γνωστό μας πλέον ως διήγημα μπονζάι). Δεν φανταζόμουνα ποτέ όμως πως από τη θεωρία στην πρακτική, στην επιτυχημένη πρακτική, δεν είναι ούτε «ένα τσιγάρο δρόμος».

Ημερολογιακές καταγραφές, μαρτυρίες, επίσημες αποφάσεις και εγκύκλιοι, Υγειονομικές επιτροπές και οι προσπάθειες του φωτισμένου Καποδίστρια να κυβερνήσει, όλα αυτά παρελαύνουν μπροστά στα έκθαμβα μάτια μας με λεπτομέρειες που αφορούν μεν την πανούκλα που έπληξε την Οθωμανική Αυτοκρατορία το 1823, μέσα από αυτά όμως επιχειρείται και στοιχειοθετείται μια μεγάλη τοιχογραφία της μετεπαναστατικής Ελλάδας. Από αυτή την άποψη, ως αφήγημα κρινόμενο αυτό το πόνημα, αν και πλησιάζει τη νουβέλα – λόγω εκτάσεως – θέτει τον σπόρο μιας ευρύτερης μυθιστορηματικής-κινηματογραφικής αναπαράστασης, μιας πραγματικότητας που νομίζουμε ότι είναι πια γνωστή, όμως δεν έχει χαρτογραφηθεί ακόμη πλήρως, όπως αποδεικνύει αυτό το συνοπτικό μελέτημα.

Ως διπλωματούχος μηχανικός Ε.Μ.Π. εργάστηκα στην τουριστική ανάδειξη λοιμοκαθαρτηρίων (όπως π.χ. των Ψαρών, που έγινε εστιατόριο), όμως δεν έχω διαβάσει ακόμη τίποτα σχετικό σε επιστημονική ή και αμιγώς αφηγηματική βάση.

Το εξαιρετικό αυτό πόνημα του Θράσου Καμινάκη, ας είναι η αρχή για να ανιχνεύσουμε τις παλαιές πληγές με νέα νυστέρια, αφού η Ιστορία έχει το κακό συνήθειο να επαναλαμβάνεται κι ο κορονοϊός μας χτύπησε την πόρτα ως η καινούργια πανούκλα του εικοστού πρώτου αιώνα.

Αναλογίες θα βρείτε πολλές. Η σύγκριση των εποχών και οι τεχνολογικές ή φαρμακευτικές διαφορές δεν είναι αρκετές να αλλάξουν, να διαφοροποιήσουν την πανανθρώπινη ψυχολογία και τον άμετρο φόβο απέναντι σε κάθε τι Άγνωστο, Αόρατο, Αστάθμητο. Βιβλία σαν κι αυτό μας δίνουν το μέτρο των πραγμάτων κι αποδεικνύουν πως ακόμα και με πρωτόγονα μέσα η πανούκλα νικήθηκε, περιορίστηκε, εκμηδενίστηκε, αν δεν εξαφανίστηκε πλήρως. Το μόνο που πρέπει να κάνουμε είναι να υπακούμε στις επιταγές και στις εκκλήσεις των ειδικών και να λαμβάνονται τα σωστά υγειονομικά μέτρα έτσι ώστε να μην θρηνούμε καθημερινώς εκατόμβες θυμάτων. Ο εικοστός πρώτος αιώνας μπορεί να μπήκε με πολλές υποσχέσεις ευημερίας, ειρήνης, αφθονίας, όμως θα είναι ένας αιώνας μεγάλων προκλήσεων και σημαντικών αλλαγών. Θα περάσουμε από πολλά μεταιχμιακά-παρακμιακά στάδια πριν μεταβούμε στην καινούργια Αναγέννηση με τον ελεύθερο χρόνο μας πρόσφορο σε πνευματικές και καλλιτεχνικές διαδράσεις. Η οικολογική καταστροφή, η υπερθέρμανση του πλανήτη, τα πυρηνικά όπλα είναι ακόμα στα χέρια κάποιων τρελών τυράννων που νομίζουνε πως ζούνε στην παλαιολιθική εποχή και θαρρούνε πως η γη, ο πανέμορφος αυτός πλανήτης, είναι τσιφλίκι και χαρέμι τους, όπου κάνουν ό,τι θέλουν ατιμώρητοι.

Με αφορμή αυτό το βιβλίο, ας διαλογιστούμε για την κοινωνική μας ευθύνη, για την κοινωνική οργάνωση κι αλληλεγγύη, για την πρόνοια υπέρ των αδυνάμων, για την πλήρη στήριξη των ευπαθών ομάδων. Το μόνο κριτήριο που μας διακρίνει από τα ζώα και τους πρωτόγονους ανθρώπους είναι η ικανότητά μας να αναρρώνουμε και να διδασκόμεθα από τα παθήματά μας. Αστάθμητες συμφορές θα μας βρίσκουν πάντα. Θεομηνίες και «ανώτερες βίες» θα πέφτουν πάντα πάνω στα κεφάλια μας, είτε έρχονται και πέφτουν από τον ουρανό είτε οφείλονται στην ατομικιστική στενομυαλιά μας. Όμως η αίσθηση της ομάδας και η συναίσθηση του καθήκοντος είναι η ασφαλιστική δικλείδα που θα μας επιτρέψει να ατενίζουμε το μέλλον με αισιοδοξία οξύνοντας τη δημιουργικότητά μας καθημερινώς.

Μόνον μέσα από την προσφορά και τον σεβασμό που δείχνουμε στους άλλους, μπορούμε να λεγόμαστε και να θεωρούμεθα πολιτισμένοι άνθρωποι. Αλλιώς το Χάος θα επικρατήσει στη γη και η εντροπία θα βγει εκτός ελέγχου καταστρέφοντας τα πάντα ανεπιστρεπτί.

Ένα βιβλίο επίκαιρο για τους μεταβατικούς καιρούς που ζούμε. Η λογική και η κοινωνική πρόνοια στα χρόνια της πανούκλας.