Γι αυτά τα σφάλματα, όχι γι΄άλλο κρίμα,
χαθήκαμε, και μόνη παιδωμή μας
ανέλπιδα να ζούμε μες στον πόθο
“Κόλαση”, Δάντη (μετ. Ν.Καζαντζάκη)

Η Φρανς Υζέρ ζει και εργάζεται στο Παρίσι. Είναι κριτικός τέχνης και αυτό είναι το δέκατο βιβλίο της.

Η συγγραφέας στο βιβλίο της, “Το κορίτσι με το πορτοκαλένιο χείλι”, καταγράφει το Παρίσι του 1919 μέσα από το φανταστικό ημερολόγιο της φοιτήτριας Ζαν Εμπυτέρν, η οποία υπήρξε η τελευταία αγαπημένη του Αμεντέο Μοντιλιάνι. Ο αναγνώστης ζει όχι μόνο το καταστροφικό πάθος του έρωτά τους, αλλά και το καταστροφικό πάθος του δημιουργού για την απεικόνιση του τέλειου στο έργο του. Μέσα στις σελίδες του βιβλίου καταγράφεται επίσης το περιβάλλον και οι συνήθειες των καλλιτεχνών, τα στέκια της εποχής, ο αγώνας για την κατάκτηση μιας θέσης στο καλλιτεχνικό στερέωμα, όπως επίσης και οι οικονομικές στερήσεις που κάνουν την καθημερινότητα άθλια.

Η Φρανς Υζέρ στο βιβλίο αυτό, με εφόδιο τις γνώσεις της πάνω στην τέχνη, προβάλλει μια ερωτική ιστορία την οποία χτίζει υπογείως. Ο έρωτας είναι αυτό που φαίνεται. Οι ήρωες, όμως, ζούν και άλλες εσωτερικές καταστάσεις που γεννούν πολλά ερωτήματα στον αναγνώστη. Γιατί σταμάτησε ο Μοντιλιάνι τη γλυπτική; Ποια σχέση οικογενειακή τον επηρέασε; Τι ρόλο έπαιξε ο πατέρας του; Γιατί στις επιστολές προς τη μητέρα του υπέγραφε ως γλύπτης, ενώ μόνο ζωγράφιζε; Γιατί ζωγράφιζε γρήγορα; Τι ήθελε να προλάβει το χρόνο; Μήπως με την ταχύτητα ήθελε να διαπεράσει τη διάσταση του χρόνου, να δει το τέλειο και να το απεικονίσει; Ή μήπως, ζωγραφίζοντας με ταχύτητα, άφηνε πίσω τον εαυτό του και απογυμνωμένος από το ‘εγώ’ βρισκόταν αντιμέτωπος με την έμπνευση; Και το αλκοόλ, οι ουσίες, τι ρόλο παίζουν στην έμπνευση; Ελευθερώνουν ; Κάπως έτσι περιγράφει η συγγραφέας τον Μοντιλιάνι, το ζωγράφο των γυναικείων πορτραίτων με τους κύκνειους λαιμούς, τα γερμένα κεφάλια και τα κενά μάτια. Ο Μοντί ή Maudit, που σημαίνει καταραμένος, σπάραζε από δημιουργία και έρωτα, ενώ ταυτόχρονα εμπνεόταν με κόστος την ίδια του τη ζωή. Ο δημιουργός ήταν σε απόλυτη ένωση με το μοντέλο του, σαν να έκανε έρωτα μαζί του, απεικονίζοντας ένα κομμάτι τελειότητας, στα χείλη, στο λαιμό, στο βλέμμα, ενώ τα σώματα που ζωγράφιζε είχαν τις γραμμές των γλυπτών. Σαν απομεινάρια ενός εγκαταλελειμμένου έρωτα: της γλυπτικής.

Το ρόλο της έμπνευσης στο βιβλίο κατέχει το μοντέλο. Το οποίο γίνεται έργο τέχνης, πρώτα στο μυαλό του δημιουργού και μετά αποτυπώνεται και στο υλικό. Και εδώ γεννιώνται δύο διαφορετικές σχέσεις. Αυτή που νοιώθει το μοντέλο προς το δημιουργό και αυτή που νοιώθει το μοντέλο προς το δημιούργημα. Και ο πίνακας γίνεται ένας εφιάλτης για το μοντέλο, το οποίο αναρωτιέται: γιατί τα μάτια μου είναι κενά; Έτσι είμαι; Τι αποκρυπτογράφησε σ΄εμένα που δεν το γνωρίζω ή που έχω τόσο καλά κρυμμένο; Ταυτόχρονα εκδηλώνονταν μια ετεροχρονισμένη ζήλεια και για όποια άλλη γυναίκα υπήρξε παλαιότερη πηγή έμπνευσης. Μήπως τον ενέπνευσε περισσότερο; Μήπως την κατάλαβε βαθύτερα, ή μήπως την αγάπησε περισσότερο;

Η Φρανς Υζέρ με κείμενα γραμμένα σε δύο χρόνους, στο τώρα και στις αναμνήσεις του τότε, διαχωρίζει το βιβλίο με ουσιαστικά στασίματα διήγησης, τα κεφάλαια της Θείας Κωμωδίας του Δάντη. Παράλληλα είναι ένα ημερολόγιο προσωπικών σημειώσεων της Ζαν Εμπυτέρν, η οποία αφηγείται μέσα από τη ζωή της τη ζωή του Ιταλοεβραίου γλύπτη και τελικά ζωγράφου, Μοντιλιάνι. Μια ζωή η οποία περιγράφεται γεμάτη από στερήσεις, πάθη και Τέχνη. Ενώ τα χρώματα δεν δείχνουν μόνο τις αποχρώσεις τους, αλλά και προσδιορίζουν τις καλλιτεχνικές περιόδους. Ωστόσο οι ήρωες χάνουν τον εαυτό τους, στο τέλος χάνουν και τη ζωή τους, έχοντας κερδίσει μόνο το αιώνιο της έμπνευσης, αφήνοντας τη δημιουργία να προβάλλει σαν μια κυκλική σχέση που έχει προέλευση και αποδέκτες όλους. Και το βιβλίο ολοκληρώνεται με την υποκρισία της κοινωνίας που άλλοτε στρέφει το βλέμμα της αλλού, ενώ άλλοτε αναγνωρίζει ετεροχρονισμένα.

Η μεταφράστρια Γεωργία Ζακοπούλου έχει αναδείξει το κείμενο με τη μετάφρασή της και την κατανόηση της εποχής με τις σημειώσεις της.