Μια οικογένεια, μια χώρα και η Ιστορία (τους)

Η Ιστορία, αυτή η ανεξάντλητη πηγή έμπνευσης για τους λογοτέχνες και απόλαυσης για τους αναγνώστες, βρίσκεται στον πυρήνα ενός ακόμα σημαντικού μυθιστορήματος. Όχι όμως οι δόξες της ή οι ήττες της, όχι η επίσημη –εγκεκριμένη/λογοκριμένη- γραπτή ιστορία, αλλά αυτές οι μικρές, ασήμαντες ψηφίδες της, οι μικρές ατομικές ιστορίες μέσα στη μεγάλη και αδυσώπητη Ιστορία. Ο Πορτογάλος João Ricardo Pedro, στο πρώτο του μυθιστόρημα «Το δικό σου πρόσωπο» θα είναι το τελευταίο, κατορθώνει με αξιοθαύμαστη μαεστρία να φέρει στο προσκήνιο τις προσωπικές στιγμές που καθορίζονται από το ιστορικό φόντο.

Το βιβλίο ανοίγει στις 25 Απριλίου 1975, σε ένα μικρό πορτογαλικό χωριό με όνομα θηλαστικού. Είναι η μέρα που στη Λισαβόνα η Επανάσταση των Γαριφάλων δίνει τέλος σε δεκαετίες δικτατορίας. Στο μικρό χωριό όμως το ενδιαφέρον στρέφεται στην εξαφάνιση ενός άντρα, του Σελεστίνο, ενός ανθρώπου αινιγματικού. Πιθανόν, ο γιατρός Αουγκούστο Μέντες, αυτός ο άντρας που στα νιάτα του εγκατέλειψε την πρωτεύουσα για να ανοίξει το ιατρείο του σε αυτό το ξεχασμένο χωριό, μπορεί να γνωρίζει κάποια πράγματα για αυτή την εξαφάνιση. Καθώς τα κεφάλαια διαδέχονται το ένα το άλλο, η ιστορία της οικογένειας Μέντες ξεδιπλώνεται: ο παππούς Αουγκούστο, ο γιος Αντόνιο, που επιβιώνει δύο αποστολών στην Ανγκόλα πληρώνοντας όμως βαρύ τίμημα, και ο εγγονός Ντουάρτε, ένας χαρισματικός πιανίστας, ενσάρκωση της ελπίδας της οικογένειάς του για ένα καλύτερο μέλλον, που φτάνει να μισήσει τη μουσική για να μην μισήσει τον εαυτό του.

Παρά το γεγονός ότι ο συγγραφέας επιδιώκει να αφηγηθεί την ιστορία τριών γενεών μιας οικογένειας, απορρίπτει τη γραμμική αφήγηση και κατασκευάζει έναν γρίφο. Σε αυτό το κείμενο-γρίφο παρατάσσει κεφάλαια, τα οποία αρχικά φαίνονται να μην συνδέονται, σαν αυτόνομα διηγήματα, τα οποία σταδιακά αρχίζουν να δημιουργούν τη θολή εικόνα μιας οικογένειας –ή ακόμα και της πορτογαλικής οικογένειας– που βιώνει την ιστορική στιγμή στην καθημερινότητά της: χρόνια δικτατορίας, χαμηλωμένων κεφαλιών και ψιθυριστών συζητήσεων, γενιές στρατιωτών σε έναν αποικιακό πόλεμο που τους καθιστά θύτες και θύματα την ίδια στιγμή, επιστροφή σε μια πατρίδα που δεν μπορεί να ανακουφίσει τα βιώματα. Στο τέλος, όλα σχεδόν τα κομμάτια έχουν μπει στη θέση τους, αλλά η εικόνα εξακολουθεί να είναι θολή και ερωτήματα θα μείνουν αναπάντητα: ποια είναι η δύναμη της τέχνης και ποια κομμάτια του εαυτού μας χάνουμε ή βρίσκουμε σε αυτήν (εκτός από τη μουσική, σημαντικό ρόλο στο κείμενο διαδραματίζει και η ζωγραφική); Ποια είναι η στιγμή που η απώλεια και η απουσία ζυγίζουν περισσότερο από την ίδια τη ζωή; Ο João Ricardo Pedro κλείνει το μυθιστόρημα-γρίφο που συνέθεσε με ακόμα περισσότερους γρίφους και υποδεικνύει το χαώδες μοτίβο της πραγματικότητας. Παραδίδει στο αναγνωστικό του κοινό ένα σημαντικό μυθιστόρημα που μέσω της τρυφερότητας και της σκληρότητας του λόγου του, μέσω της ελλειπτικής και ασύνδετης αφήγησής του και των συνεχώς αναβαλλόμενων απαντήσεών του προσφέρει σπάνια αναγνωστική απόλαυση.