Μια ματιά στο μέλλον…(ή μήπως στο παρόν;)

Η κρίση –η οικονομική πάντα, γιατί αυτή μας κυνηγά συνεχώς– είναι φυσικό να επηρεάζει τη λογοτεχνία και να εμφανίζεται στα πρόσφατα μυθιστορήματα – και πιθανόν και σε αυτά που θα γραφτούν στο μέλλον. Η οικονομική κρίση, λοιπόν, και οι συνέπειές της είναι οι πραγματικοί πρωταγωνιστές του έβδομου μυθιστορήματος του Γιάννη Γρηγοράκη, «Τέταρτος Κόσμος».

Σε μία χώρα χωρίς όνομα (αναφέρεται απλά ως Χώρα) και σε μία εποχή, που θα μπορούσε να είναι η σημερινή, κυριαρχεί η οικονομική κρίση. Η κυβέρνηση αποτελείται από τραπεζίτες, η ανεργία έχει φτάσει σε εξαιρετικά υψηλά επίπεδα, οι άνεργοι ζουν σε καταυλισμούς και είναι υποχρεωμένοι να φορούν ένα κόκκινο αστέρι, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης λειτουργούν ως το απόλυτο μέσο χειραγώγησης των πολιτών, ενώ η δικαστική εξουσία παραχωρείται σε μία πολυεθνική με την επωνυμία Justice Corporation. Οι κάτοικοι με μεγάλα σπίτια υποχρεώνονται να φιλοξενήσουν σε αυτά οικογένειες ημιαπασχολούμενων, ενώ η διασκέδαση που προσφέρει το κράτος αποτελείται από αγώνες στο Κολοσσαίο, όπου ο νικητής-άνεργος κερδίζει ένα μεγάλο χρηματικό έπαθλο.

Αρκετοί είναι οι χαρακτήρες που παρελαύνουν μέσα από την τριτοπρόσωπη αφήγηση του μυθιστορήματος. Η οικογένεια Δούκα υποχρεώνεται να φιλοξενήσει την οικογένεια Ράντοβιτς και δύο κόσμοι έρχονται αντιμέτωποι. Η οικογένεια Δούκα προσπαθεί να κινηθεί δικαστικά για να διώξει τους Ράντοβιτς από το σπίτι τους. Η οικογένεια Μπελ μένει στον καταυλισμό των ανέργων: οι καθηγητές γονείς είναι ημιαπασχολούμενοι και ο νεαρός Τόμι είναι ερωτευμένος με τη γειτόνισσά του και έτοιμος να επαναστατήσει ενάντια σε μία κοινωνική κατάσταση που τον αναγκάζει να σκάβει τάφους για τους συνομήλικούς του. Η Μίνα Γουλφ, το αντικείμενο του πόθου του νεαρού Τόμι, περιμένει τον άντρα της να επιστρέψει από κάποια χώρα του Τρίτου Κόσμου, όπου έχει πάει ως μισθοφόρος για να μαζέψει λεφτά. Τέλος, ο καθηγητής κοινωνικής ανθρωπολογίας Τίμοθι Μπράουν, ο οποίος είχε απολυθεί από το πανεπιστήμιο επειδή τα έργα του χαρακτηρίστηκαν ως «επιστημονική φαντασία», βλέπει τις χειρότερες προβλέψεις του να επαληθεύονται με οδυνηρό τρόπο.

Το μυθιστόρημα δεν έχει ουσιαστική πλοκή και οι πρωταγωνιστές συνδέονται μεταξύ τους με χαλαρούς δεσμούς. Άλλωστε δε νομίζω ότι ο στόχος του συγγραφέα είναι να παρουσιάσει μία ιστορία μέσα σε μία κοινωνία κρίσης, αλλά στιγμιότυπα και άτομα που ορίζονται από την κρίση. Διαβάζοντας τον «Τέταρτο Κόσμο» έχεις την αίσθηση ότι όλα όσα περιγράφονται σου είναι οικεία, είτε επειδή ήδη συμβαίνουν, είτε επειδή φοβάσαι ότι υπάρχει η πιθανότητα να συμβούν. Αντίθετα, όμως, από ό,τι θα περίμενε κανείς, ο συγγραφέας δεν δίνει κάποια ελπίδα. Η ζοφερή εικόνα που παρουσιάζει δείχνει μη αναστρέψιμη και η όποια αντίδραση υπάρχει γεννιέται μέσα από τη βία και συνθλίβεται άμεσα. Το μέλλον μόνο ως σκοτεινό μπορεί να χαρακτηριστεί…