Τα σύμβολα των σπασμένων χεριών της θεάς Αφροδίτης και οι πολλαπλές αναπαραστάσεις της θεάς

Ο Νάνος Βαλαωρίτης, συγγραφέας και ποιητής, γεννήθηκε στη Λωζάνη της Ελβετίας το 1921 και είναι δισέγγονος του ποιητή Αριστοτέλη Βαλαωρίτη. Παρακολούθησε Κλασική Φιλολογία και Νομικά στο Πανεπιστήμιο των Αθηνών, Αγγλική Λογοτεχνία στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου και Μυκηναϊκή Γλώσσα με τον Michel Lejeune στη σχολή Ανώτερων Σπουδών της Σορβόννης. Το 1944-53, στο Λονδίνο, μετέφρασε και παρουσίασε μοντερνιστές Έλληνες ποιητές. Το 1948 μετέφρασε μια επιλογή ποιημάτων του Γ. Σεφέρη, με τίτλο «Ο βασιλιάς της Ασίνης». Ήταν η πρώτη φορά που νεοέλληνας ποιητής κρίθηκε από τη Δύση ως ίσος. Το 1954 μετοίκησε στο Παρίσι όπου μετείχε στις συνεδριάσεις και τη δράση της Υπερρεαλιστικής Ομάδας γύρω από τον Αντρέ Μπρετόν. Το 1960-68 επέστρεψε στην Ελλάδα, όπου εξέδωσε το περιοδικό «Πάλι». Από το 1968 έως το 1993 δίδαξε στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο του Σαν Φρανσίσκο Γραφή και Συγκριτική Λογοτεχνία. Επιστρέφοντας στο Παρίσι το 1976-78 συνεργάστηκε με πολλά υπερρεαλιστικά και μετά-υπερρεαλιστικά περιοδικά. Το 1983 βραβεύεται με το Α’ Κρατικό Βραβείο Ποίησης για τη συλλογή του «Μερικές Γυναίκες». Διηύθυνε με τον Ανδρέα Παγουλάτο το περιοδικό «Συντέλεια», και επιμελήθηκε την έκθεση των Ελλήνων Υπερρεαλιστών στο κέντρο Πομπιντού το 1991. Το βιβλίο «Τα σπασμένα χέρια της Αφροδίτης της Μήλου» συμπληρώνει μια τριλογία με τα δύο προηγούμενα μυθιστορήματά του («Απ’ τα κόκαλα βγαλμένη» και «Ο θησαυρός του Ξέρξη»).

Το μυθιστόρημα αυτό έχει ως κεντρικό θέμα την τύχη και την περιπλάνηση των σπασμένων χεριών της Αφροδίτης της Μήλου. Στο δεξί χέρι της κρατούσε ένα μήλο, το οποίο συμβολίζει τις συμφορές και τις κακοτυχίες. Όπως γνωρίζουμε και από τη μυθολογία είναι το μήλο της έριδος, το οποίο οδήγησε στον Τρωικό Πόλεμο. Το άλλο χέρι που κατεβαίνει προς το χιτώνα συμβολίζει τον έρωτα.

Πρέπει να αναφέρουμε ότι το άγαλμα της Αφροδίτης της Μήλου βρέθηκε από έναν γεωργό, ενώ τυχαία ήταν εκεί ένας αξιωματικός και ναύτες ενός γαλλικού πλοίου, που πίεσαν για την απόκτηση του αγάλματος. Σε ποια κατάσταση αναδύθηκε η Αφροδίτη θα παραμείνει άγνωστο.

Το μυθιστόρημα είναι σπονδυλωτό. Η πρώτη ιστορία τοποθετείται στην τουρκοκρατούμενη Αθήνα του 1820, όταν αναχωρεί από τη Μήλο το άγαλμα της Αφροδίτης. Στα χέρια του αφηγητή βρίσκονται κάτω από περίεργες συνθήκες τα σπασμένα χέρια του αγάλματος μέσα σ’ ένα κιβώτιο. Ολόκληρο το μυθιστόρημα διαπνέεται από τη μυθολογική πίστη ότι όποιος κατέχει τα σπασμένα χέρια, έστω και για ένα μικρό χρονικό διάστημα, έχει τύχη στον έρωτα αλλά και ατυχία σε όλα τα άλλα. Έτσι στο σπίτι του αφηγητή λαμβάνει χώρα μια ερωτική πανδαισία. Ερωτικά παιχνίδια υπάρχουν σε όλα τα κεφάλαια. Παράλληλα με την ερωτική αυτή ατμόσφαιρα, η οποία εύλογα προκαλείται από την αύρα της θεάς της ομορφιάς, υπάρχουν οι περιπέτειες των χεριών της θεάς. Το κιβώτιο με τα σπασμένα χέρια βρίσκεται στο Γαλαξίδι, κατά την πυρπόλησή του, γεγονός που υποδηλώνει την ατυχία και τις συμφορές που προκαλούν τα σπασμένα χέρια. Επίσης στην Πόλη και σε πολλούς άλλους τόπους του ελληνισμού. Όλοι όσοι συμμετείχαν στην αρπαγή του αγάλματος, λόρδοι, φιλέλληνες, αρχαιοκάπηλοι, ζωγράφοι, σχεδιαστές, διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο και στις τύχες των χεριών της Αφροδίτης. Στο τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου αποκαλύπτεται ότι αλιεύθηκαν από ψαράδες της νήσου Μαδουρής. Αυτό το νησί ήταν ιδιοκτησία της οικογένειας Βαλαωρίτη, από τότε που ο Μόσχος, γιος του οπλαρχηγού Χρήστου Βαλαώρα, κατέφυγε σε αυτό. Το κιβώτιο με τα χέρια παρέμεινε στο νησί και συγκεκριμένα στο υπόγειο της έπαυλης του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη, όπου και το ανακάλυψε ο απόγονός του. Έτσι ο συγγραφέας αφηγητής αποφάσισε να γράψει αυτό το βιβλίο σε εξορκισμό των χεριών για να ικανοποιήσει, όπως δηλώνει, τη λαχτάρα τους να αναγνωρισθούν επιτέλους ως γνήσια αυθεντικά μέλη της θεάς.

Ο Νάνος Βαλαωρίτης δίνει σε κάθε επεισόδιο έναν ιδιαίτερο λογοτεχνικό χαρακτήρα. Συναντάμε θεατρικό διάλογο, μονόλογο, αποσπάσματα ποιημάτων, σάτιρα, ιστορική περιπέτεια, θαλασσινό ταξίδι, επιστημονική φαντασία, επιστολική μορφή. Η καθαρεύουσα και η δημοτική εναλλάσσονται ανάλογα με τα πρόσωπα που αφηγούνται. Διαφορετικές είναι και οι ερωτικές σκηνές σε κάθε επεισόδιο. Η επινοητικότητα του συγγραφέα αναδεικνύεται μέσα από τα πολύτροπα και ανεξάντλητα τεχνάσματα. Ο συγγραφέας παλινδρομεί στην Ιστορία πηγαίνοντας μπροστά και πίσω. Χρησιμοποιεί την Ιστορία ως πρόφαση, καθώς το ενδιαφέρον του εστιάζεται στο ελληνικό λογοτεχνικό πεδίο της εποχής και στο στενό του ορίζοντα. Στο τέλος του βιβλίου δηλώνεται ότι τα χέρια μένουν χαμένα και συνεπώς ο έρωτας μένει ανολοκλήρωτος για πάντα.