Η υψηλή αισθητική της λογοτεχνίας

Ο Γιαν Μαρτέλ έγινε ευρέως γνωστός όταν μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο το βιβλίο του «Η ζωή του Πι» (Ψυχογιός 2012), με το οποίο δέκα χρόνια νωρίτερα είχε κερδίσει το βραβείο Booker. Το βιβλίο «Τα ψηλά βουνά της Πορτογαλίας» κυκλοφόρησε το 2016 στο εξωτερικό και την Ελλάδα και είναι ένα σπονδυλωτό μυθιστόρημα σε τρεις πράξεις.

Αρχές του 20^ού αιώνα. Ο Τόμας έχει χάσει τη γυναίκα του και το παιδί του. Έκτοτε αποφασίζει να περπατά προς τα πίσω για να μην λησμονήσει το πένθος για τα γεγονότα που του άλλαξαν τη ζωή. Ανακαλύπτει σ’ ένα παλιό ημερολόγιο ενός ιερέα αναφορές για ένα περίεργο δημιούργημα, μια ασυνήθιστη απεικόνιση του Εσταυρωμένου. Παίρνει άδεια από τη δουλειά του και αποφασίζει να αναζητήσει το έργο που θα μπορούσε να επαναπροσδιορίσει κομμάτια της Ιστορίας. Περνώντας από χωριά και πόλεις, οδηγώντας ένα αυτοκινούμενο που οι περισσότεροι δεν είχαν δει ποτέ στη ζωή τους, ταξιδεύει μέχρι τα βουνά της Πορτογαλίας όπου πιστεύει ότι  βρίσκεται κρυμμένο το δημιούργημα που ψάχνει.

Τρεισήμισι δεκαετίες αργότερα, ένας παθολογανατόμος δέχεται την επίσκεψη μιας γυναίκας, η οποία του ζητάει να κάνει τη νεκροτομή του συζύγου της. Ο γιατρός, φανατικός αναγνώστης των μυθιστορημάτων της Αγκάθα Κρίστι, μολονότι έχει ενδοιασμούς τελικά ενδίδει στην παράκληση της γυναίκας. Κάνοντας, όμως, τη νεκροτομή θα ανακαλύψει πράγματα που είτε αγνοούσε, είτε είχε θάψει βαθιά, θέτοντας πλέον τη ζωή του σε άλλη ρότα.

Μισό αιώνα πιο μετά, ένας γερουσιαστής απομονώνεται για να θρηνήσει την απώλεια της συζύγου του. Επισκέπτεται ένα επιστημονικό κέντρο που ερευνά διάφορα είδη ζώων και αγκιστρώνεται από τη συμπεριφορά ενός χιμπαντζή. Με συνοπτικές διαδικασίες υιοθετεί τον χιμπαντζή και αποφασίζει να επισκεφτεί το χωριό των προγόνων του στα βουνά της Πορτογαλίας. Εκεί η αποστολή που ξεκίνησε πριν από έναν αιώνα περίπου θα μπορέσει πλέον να ολοκληρωθεί.

Ο Γιαν Μαρτέλ υφαίνει μια ιστορία χωρισμένη σε τρία μέρη, αναδεικνύοντας το λογοτεχνικό του ταλέντο σε όλη του την έκταση. Το ύφος του συγγραφέα διακατέχεται από ευλάβεια, λυρισμό, λογοτεχνικότητα, τρυφερότητα. Ο ανθρώπινος ψυχισμός, η πίστη, η θρησκευτικότητα, οι προσωπικοί δαίμονες, αποτελούν βασικά χαρακτηριστικά της αφήγησης του Μαρτέλ. Ο μαγικός ρεαλισμός απλώνεται σαν το Βόρειο Σέλας στον ουρανό της λογοτεχνικής φαντασίας του συγγραφέα, προσδίδοντας στοιχεία λατινοαμερικάνικης γραφής και τεχνικής. Όπως και στο έργο του «Η ζωή του Πι», ο Μαρτέλ παρουσιάζει τις αντίξοες συνθήκες των ηρώων του μέσα από το δικό τους πρίσμα, εγχέοντας μεγάλες ποσότητες οικουμενικότητας πέραν του ανθρωπίνου πλέγματος.

Ο Μαρτέλ διαθέτει επίσης αστείρευτη φαντασία στην παρουσίαση των κεντρικών χαρακτήρων του. Στην πρώτη ιστορία ο ήρωας πενθεί και γι’ αυτό περπατά προς τα πίσω. Στη δεύτερη ιστορία ο θρήνος εμφανίζεται ως εξωγενής παράγοντας, ενδυναμώνοντας τις υποδόριες αναφορές. Στην τρίτη ιστορία ο ήρωας θρηνεί και γι’ αυτό υιοθετεί έναν χιμπαντζή. Η αφήγηση είναι καθηλωτική, θέτοντας τον αναγνώστη σε μια, τρόπον τινά, θρησκευτική προσήλωση. Η ανθρώπινη ψυχή αποτελεί τον ουσιαστικό πυρήνα του βιβλίου, καθώς ο Μαρτέλ παρουσιάζει εκπληκτικά τον ψυχισμό σε όλες τις εκφάνσεις του. Εξαιρετικές, επίσης, και οι εικόνες της επαρχίας που παρουσιάζει ο συγγραφέας στην πρώτη και την τρίτη ιστορία. Πολύ καλή η μετάφραση της Έφης Τσιρώνη.

Ένα εξαιρετικό μυθιστόρημα που έχει βαθιά τις ρίζες του σε όσα αποτελούν τη σύνθεση που αποκαλούμε ζωή.