Έργα και ημέρες του παγκόσμιου κομμουνιστικού κινήματος
Κοίτα! Οι άλλοι έχουν κινήσει,
έχει η πλάση κοκκινίσει…
Κώστας Βάρναλης
Ένα μάθημα σύγχρονης Ιστορίας αποτελεί η μελέτη ”Σύντροφοι” του Άγγλου καθηγητή Ρωσικής Ιστορίας στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, Robert Service. Μέσα από τις 600 και πλέον σελίδες του βιβλίου, ξεδιπλώνεται η παγκόσμια ιστορία του κομμουνιστικού κινήματος: από τις αρχές της κοινοκτημοσύνης, στις πρώτες χριστιανικές κοινότητες, έως το μεγάλο πείραμα της Οκτωβριανής επανάστασης στη Ρωσία του 1917 και από εκεί στη διεθνή εξάπλωση των κομμουνιστικών ιδεών, με τις μεγάλες επαναστάσεις στην Κούβα και στην Κίνα, έως την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης και των καθεστώτων του ανατολικού μπλοκ το 1989.
Ο R. Service, βασισμένος σε πλήθος πηγών, ντοκουμέντων και προσωπικών μαρτυριών, χτίζει τη σε βάθος ανάλυσή του πάνω σε δύο βασικούς άξονες: τις φιλοσοφικές ιδέες και την οικονομική θεωρία των Μαρξ και ‘Ενγκελς και τη μονοπώληση, ερμηνεία και εφαρμογή τους από τους Λένιν και Στάλιν, αρχικά στη Ρωσία και μετέπειτα ως εξαγώγιμο προϊόν στο εξωτερικό, με σκοπό την παγκόσμια επανάσταση. Παράλληλα, σκιαγραφεί τα πορτρέτα των πρωταγωνιστών σε όλα τα μεγάλα γεγονότα που έπαιξαν αποφασιστικό ρόλο στην ιστορία του κομμουνισμού και καταγράφει τις πολιτικές των κομμουνιστικών καθεστώτων διεθνώς, την εξέλιξη και τις συνέπειές τους, που οδήγησαν στη σημερινή ιστορική πραγματικότητα.
Η προσεγμένη έκδοση συνοδεύεται από φωτογραφικό υλικό με προπαγανδιστικές αφίσες ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες, τόσο για το πολιτικό τους μήνυμα όσο και για την εικαστική τους άποψη, πλούσια βιβλιογραφία και ένα χρήσιμο για τον αναγνώστη ευρετήριο όρων και προσώπων που υπηρετεί απολύτως τη χρηστική αξία του βιβλίου ως ιστορικό εγχειρίδιο. Η γλώσσα του κειμένου, παρά το ειδικό θέμα, δεν παρουσιάζει δυσκολίες, ενώ η καλή μετάφραση κάνει ακόμα ευκολότερη την ανάγνωσή του.
Κλείνοντας, θα πρέπει να γίνει σαφές ότι το παρόν έργο δεν αποτελεί πολιτικό κείμενο, αλλά μια επιστημονική μελέτη που επιδιώκει με ψυχραιμία και αντικειμενικότητα να εξετάσει την κομμουνιστική ιστορία, οργάνωση και ιδεολογία και να την αξιολογήσει ”εκ του αποτελέσματος”. Φυσικά, τίθεται για μια ακόμα φορά το μεγάλο ζήτημα του κατά πόσο μπορεί ο ιστορικός να είναι απόλυτα αντικειμενικός και ανεπηρέαστος ή έστω αποστασιοποιημένος από τις προσωπικές του απόψεις για τα γεγονότα και τα πρόσωπα που μελετά. Κατά την εκτίμησή μου, ο Service είναι μάλλον επικριτικός παρά κριτικός απέναντι στην κομμουνιστική θεωρία και πρακτική. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το γεγονός ότι, ενώ αναφέρεται εκτενώς στις αστοχίες, τα λάθη και τις αγριότητες που διέπραξαν τα κομμουνιστικά καθεστώτα, προσπερνά ”επί τροχάδην” τα επιτεύγματά τους στους τομείς της υγείας, της παιδείας και της κοινωνικής πολιτικής.
Σε κάθε περίπτωση, όμως, ο συγγραφέας έχει την ευθυκρισία, την τιμιότητα, αλλά και την επιστημοσύνη να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι όσο η οικονομική εξαθλίωση και η κοινωνική αδικία συνθέτουν την πραγματικότητα του μεγαλύτερου μέρους του παγκόσμιου πληθυσμού, το αίτημα για ”ελευθερία, ισότητα, αδερφοσύνη” παραμένει όχι μόνο επίκαιρο, αλλά και απολύτως αναγκαίο. Κι αν οι πρώην σύντροφοι παραδόθηκαν μάλλον αμαχητί στον καπιταλισμό ή απλώς ξεπεράστηκαν από τα γεγονότα, η Ιστορία -εν μέσω της διεθνούς οικονομικής κρίσης που βιώνουμε-, είναι και πάλι έγκυος…
