Ο βάλτος του σύγχρονου κόσμου

Ο Ραφαέλ Τσίρμπες μού ήταν ένας άγνωστος συγγραφέας μέχρι τη στιγμή που έπεσε στα χέρια μου το τελευταίο του μυθιστόρημα «Στην άκρη του γκρεμού», το οποίο έλαβε το Εθνικό Βραβείο Λογοτεχνίας Ισπανίας για το 2014. Από τις πληροφορίες στο αυτί του βιβλίου μαθαίνουμε ότι το πρώτο του μυθιστόρημα εκδόθηκε το 1988, ενώ το 2007 έλαβε το Βραβείο Κριτικών Ισπανικής Λογοτεχνίας για το μυθιστόρημα “Crematorio”.

Η ιστορία του τελευταίου του μυθιστορήματος είναι εξαιρετικά απλή – και οδυνηρά οικεία. Ο Εστέμπαν, ιδιοκτήτης ξυλουργείου, αναγκάζεται λόγω της οικονομικής κρίσης στην Ισπανία να κλείσει το ξυλουργείο που έχει σε μια μικρή επαρχιακή πόλη και να απολύσει τους υπαλλήλους του. Μόνος του, με τον υπερήλικα πατέρα του, αναγκάζεται να αναζητήσει τα αίτια που τον οδήγησαν σε αυτή την κατάσταση και να επωμιστεί το μερίδιο των ευθυνών που του αναλογούν. Παράλληλα, ο Αχμέτ, ένας Μαροκινός μετανάστης, μετά την απόλυσή του από το ξυλουργείο, συνεχίζει τη συνήθεια που είχε να πηγαίνει για ψάρεμα με τον Εστέμπαν στους βάλτους της περιοχής. Ώσπου θα ανακαλύψει τυχαία ένα πτώμα και θα αναγκαστεί να τρέξει μακριά για να μη θεωρηθεί ύποπτος.

Αυτή είναι η ιστορία του «Στην άκρη του γκρεμού», απλή, ξεκάθαρη, χωρίς ιδιαίτερες ανατροπές. Τι είναι αυτό που κάνει τότε το μυθιστόρημα ξεχωριστό; Κατά κύριο λόγο το γεγονός ότι περιγράφει με ανατριχιαστική ακρίβεια τη σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα –ή κατάντια– χωρίς να προσπαθεί να ωραιοποιήσει καταστάσεις ή επιλογές όχι μόνο ενός συγκεκριμένου ατόμου, αλλά κυρίως ενός λαού (ή λαών) που κυνήγησε την ευημερία, συχνά εις βάρος των άλλων ή και του ίδιου τους του εαυτού. Εξετάζοντας το τώρα, ο Τσίρμπες μιλά και για το παρελθόν και την ιστορία που όσο κι αν προσπαθούμε να τη θάψουμε, να την ξεχάσουμε ή να την ξορκίσουμε, τόσο φουντώνει και καθορίζει το παρόν. Ένα παρόν που χαρακτηρίζεται όχι μόνο από την οικονομική κρίση, αλλά κυρίως από την κρίση των αξιών, των ιδανικών, από την ηθική κατάπτωση που έχει αναδείξει την εκμετάλλευση του άλλου στο σπουδαιότερο επίτευγμα.

Το «Στην άκρη του γκρεμού» είναι ένα κείμενο απαιτητικό και επιθετικό μέσα από την αμεσότητά του. Ο λόγος του είναι πυκνός και ασφυκτικά πλεγμένος γύρω από έννοιες, εικόνες και διαλόγους. Παράγραφοι εκτάσεως σελίδων, χωρίς παύσεις και με ελάχιστες τελείες, προτάσεις μακροσκελείς, ασθματικές και απαιτητικές, όπως οι αναμνήσεις, οι ελπίδες και οι προδομένες προσδοκίες που περιγράφουν. Ο Τσίρμπες απευθύνεται με σκληρό λόγο στον αναγνώστη του, τον βάζει απέναντι στην πραγματικότητα και τον παροτρύνει να κοιτάξει πίσω, να δει τα λάθη του πριν να είναι αργά.

Σίγουρα το «Στην άκρη του γκρεμού» δεν είναι το κλασικό καλοκαιρινό ανάγνωσμα. Μάλλον το ακριβώς αντίθετο. Επίσης είναι ένα δύσκολο βιβλίο, απαιτητικό και πιθανόν καταθλιπτικό. Είναι, όμως, αληθινό, άμεσο και ρεαλιστικό. Αξίζει και να διαβαστεί ως ένα δοκίμιο για την κρίση της σύγχρονης εποχής.

Κλείνοντας πρέπει να αναφερθούμε στο εξαιρετικό δίφυλλο εξώφυλλο και στην άψογη μετάφραση ενός τόσο δύσκολου κειμένου από την κυρία Κνήτου.