Η ελπίδα των απελπισμένων

Σημασία έχει να παραμένεις άνθρωπος

Κατερίνα Γώγου

Καφέ Αμάν ο ”Υπόγειος Παράδεισος”, κάπου στην Αθήνα του 1920: ψυχές παγιδευμένες στη λάσπη, κορμιά διαλυμένα από τις καταχρήσεις, εκμεταλλευτές και εκμεταλλευόμενοι, όλοι στο ίδιο καζάνι κι όλοι με το ίδιο όνειρο που τους κάνει ν’ αντέχουν τον εξευτελισμό ή τον ίδιο καημό που τους τρώει τα σωθικά – να ξεφύγουν κάποτε, ”να γίνουν άνθρωποι”…

Αυτό είναι το σκηνικό και οι πρωταγωνιστές της νουβέλας του Πέτρου Πικρού -σημαντικής μορφής στα ελληνικά γράμματα την εποχή του Μεσοπολέμου-, κι αποτελεί το δεύτερο μέρος μιας τριλογίας (”Χαμένα κορμιά”, ”Σα θα γίνουμε άνθρωποι”, ”Τουμπεκί”), όπου ο συγγραφέας βυθίζει την πένα του στο βούρκο της ζωής των απόκληρων και των περιθωριακών, για να δώσει με σκληρό ρεαλισμό αλλά και λυρική ευαισθησία μια εικόνα της ζωής τους αλλά και της κοινωνίας που τους γέννησε απ’ τα σπλάχνα της.

Τα ”κορίτσια” που δουλεύουν στο Καφέ Αμάν κι ο περίγυρός τους (αφεντικά, αγαπητικοί, αστυνομικοί, πελάτες) είναι η πηγή έμπνευσης του συγγραφέα: η Κατίνα που κάνει μια απέλπιδα προσπάθεια να ξεφύγει από τη ζωή της πόρνης, η Θελξινόη που έμαθε μόνη της γράμματα κι ονειρεύεται ότι κάποτε θα γίνει δασκάλα, μπορεί και ”διαφύντρια”, η Λέλα που ελπίζει σ’ ένα γάμο που θα την κάνει ”κυρία”, η Μικρασιάτισσα Μαρίκα που ματαίως περιμένει την επιστροφή στη Σμύρνη, η Ταρσή με το στομάχι της τρυπημένο από το αλκοόλ που μαζεύει χρήματα για να πάει ”στους γιατρούς”…Όλες ο Πικρός -ως ανθρωπιστής αλλά και ταγμένος ιδεολογικά στον κομμουνισμό-, τις προσεγγίζει με κατανόηση και συμπόνια αδερφική και ταυτόχρονα με μια οπτική κοινωνιολογική και ψυχαναλυτική, ώστε ν’ αναδείξει τα αίτια του ξεπεσμού τους.

Στην έκδοση περιλαμβάνονται και έξι ακόμα διηγήματα του Πέτρου Πικρού, τα οποία, αν και καλογραμμένα και με πρωτότυπη θεματολογία που ξεφεύγει κατά πολύ από τα συνήθη, δεν φτάνουν την αφηγηματική δύναμη αλλά και τη γνήσια συγκίνηση που δημιουργεί στον αναγνώστη η νουβέλα που δίνει και τον τίτλο στη συλλογή. Ξεχώρισα προσωπικά την τραγική ειρωνεία του ”Μπουναμά” και την ”Χουανίτα”, που, όπως ο ίδιος ο συγγραφέας σημειώνει στον πρόλογό του, είναι ”ένα μάτσο φως αληθινό” σε αντίθεση με τον ψεύτικο ήλιο του κόσμου των ξεπεσμένων.

Η γλώσσα των κειμένων είναι κυρίως η αργκό του υποκόσμου, ενώ βασικό χαρακτηριστικό της είναι η προφορικότητα: τα φραστικά και συντακτικά λάθη, οι επαναλήψεις και τα κενά στη ροή του λόγου, δημιουργούν μια τέτοια αίσθηση φυσικότητας που είναι σχεδόν σαν ο αναγνώστης να ακούει ”δια ζώσης” τους πρωταγωνιστές να μιλούν. Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι τόσο στη νουβέλα όσο και στα διηγήματα, ο συγγραφέας αποδίδει με τολμηρό για την εποχή του τρόπο ζητήματα ιδιαίτερης ή και αποκλίνουσας σεξουαλικής συμπεριφοράς όπως η ομοφυλοφιλία και η αιμομιξία.

Στην παρούσα έκδοση από την «Άγρα», περιλαμβάνεται και η διαφωτιστική για το έργο του Πικρού εισαγωγή της Χριστίνας Ντουνιά, η οποία επίσης επιμελήθηκε το χρονολόγιο της βιογραφίας και εργογραφίας του καθώς και το ανθολόγιο δημοσιευμένων κριτικών της εποχής. Συμπερασματικά, η συλλογή ”Σα θα γίνουμε άνθρωποι” αξίζει να διαβαστεί ξανά από τις νεότερες γενιές, όχι μόνο για ν’ ανακαλύψουν έναν παραγνωρισμενο αλλά σημαντικό ‘Ελληνα συγγραφέα αλλά κυρίως γιατί ο Πικρός ως λογοτέχνης έχει το σπάνιο προτέρημα να μιλά την ωμή γλώσσα της αλήθειας και ταυτόχρονα να παραμένει βαθύτατα ευαίσθητος και τρυφερός.