«Η απομάγευση του καπιταλισμού»

Το αντικείμενο των συνεντεύξεων του Τάσου Τσακίρογλου  ̶ ο οποίος δραστηριοποιείται στον χώρο της δημοσιογραφίας από το 1994 και σήμερα αρθρογραφεί στην «Εφημερίδα των Συντακτών» ̶  με μια σειρά από σύγχρονους διανοούμενους και πνευματικούς στοχαστές αφορά στην αναζήτηση λύσεων για τον απεγκλωβισμό μας από το αδιέξοδο της πενταετούς κρίσης σε όλες της τις διαστάσεις (πολιτική, πνευματική, πολιτισμική, ανθρωπιστική) και όχι μόνο στην οικονομική.

Η διαρκής αναζήτηση της αλήθειας  ̶ στην οποία συνήθιζαν να επιδίδονται οι φιλόσοφοι στην κλασική εποχή ̶  επανέρχεται ως επιτακτική ανάγκη και απαραίτητη λύση στη σύγχρονη εποχή της χρηματοπιστωτικής κρίσης. Ο καπιταλισμός «απo-μυστικοποιείται», απομαγεύεται με αποτέλεσμα ο μέσος πολίτης να σοκάρεται από τη γύμνια του και να μένει πνευματικά «κενός», χωρίς κανένα έρεισμα.

Η κρίση που βιώνει ο σύγχρονος άνθρωπος είναι πολύπλευρη και αφορά όλο το οικοδόμημα του πολιτισμού του, την καθημερινότητά του, τη νοοτροπία του και εντέλει όλο το είναι του. Οι 38 συνεντεύξεις που συμπεριλαμβάνονται στο βιβλίο του Τάσου Τσακίρογλου «Πρόσωπα της απομάγευσης: 38 συνεντεύξεις για την κρίση και το μέλλον» έχουν ήδη δημοσιευτεί. Είναι μέρος μιας μεγαλύτερης σειράς συνεντεύξεων (περίπου 70) με παγκοσμίως αναγνωρισμένους σύγχρονους στοχαστές οι οποίοι προέρχονται από διαφορετικά γνωστικά πεδία, Φιλοσοφία, Πολιτική Επιστήμη, Ιστορία, Κοινωνιολογία, Οικονομικά, και έχουν ήδη δημοσιευτεί στην «Εφημερίδα των Συντακτών» από τον Νοέμβριο του 2012 μέχρι τον Ιανουάριο του 2014.

Οι άνθρωποι της διανόησης που φιλοξενούνται στο βιβλίο αυτό αναζητούν τις αιτίες του σύγχρονου πνευματικού αδιεξόδου που η εξωτερική του μορφή είναι αυτή της χρηματοπιστωτικής κρίσης και προβάλλουν λύσεις και εναλλακτικούς τρόπους εξόδου από αυτήν. Πρόκειται για διανοούμενους που έχουν συμβάλει στην παγκόσμια σκέψη και οι οποίοι βρίσκονται ενάντιοι στη σύγχρονη μορφή των ΜΜΕ. Η επικρατούσα εικόνα όσον αφορά στα ΜΜΕ είναι ότι υπάρχει καθημερινά ένας άνευ ουσίας και ουσιαστικά καθοδηγούμενος επικοινωνιακός θόρυβος. Τα ΜΜΕ κατασκευάζουν μια πραγματικότητα την οποία προσφέρουν έτοιμη στον μέσο πολίτη και η οποία εξυπηρετεί τα συμφέροντά τους.

Οι σύγχρονοι αυτοί στοχαστές δεν αναλώνονται στις συνεντεύξεις τους σε κενούς βερμπαλισμούς, αλλά έχουν κάτι ουσιαστικό να πουν. Επιπροσθέτως, σε όλες τις συνεντεύξεις που συμπεριλαμβάνονται στο βιβλίο υπάρχει πλουραλισμός, όσον αφορά στο πνευματικό υπόβαθρο του καθενός από αυτούς και στις ιδεολογικές του καταβολές. Υπάρχουν συνεντευξιαζόμενοι από τον ευρύτερο χώρο της Αριστεράς μέχρι τον συντηρητικό χώρο. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ο αναγνώστης να αποκτά μια συνολική εικόνα για το θέμα της κρίσης. Παρά το γεγονός ότι βρίσκονται ενάντιοι στη σύγχρονη μορφή των ΜΜΕ, δέχτηκαν να δώσουν συνέντευξη στην «Εφημερίδα των Συντακτών» καθώς αναγνωρίζουν το ανεξάρτητο πνεύμα της. Πρόκειται για μια συνεταιριστική εφημερίδα που γεννήθηκε μέσα από την κρίση. Αυτό κρίνεται ως υψίστης σημασίας από τους σύγχρονους αυτούς διανοούμενους.

Το βιβλίο αυτό είναι ανάγκη να διαβαστεί σφαιρικά. Οι συνεντεύξεις στην ουσία συνομιλούν η μια με την άλλη. Οι συντηρητικοί στοχαστές συνομιλούν με τους προοδευτικούς και τους ριζοσπάστες. Ο αναγνώστης νιώθει ότι παρακολουθεί έναν διάλογο συνεντεύξεων. Τους φαντάζεται στο ίδιο τραπέζι να συζητούν.

Είναι χωρισμένο σε τρία μέρη: Το πρώτο μέρος, που έχει τον τίτλο «Με τα εργαλεία της φιλοσοφίας και της κοινωνιολογίας», περιλαμβάνει τις συνεντεύξεις που πήρε ο Τσακίρογλου από τους φιλοσόφους και κοινωνιολόγους. Το δεύτερο μέρος, που έχει τον τίτλο «Με τη δύναμη της πολιτικής ανάλυσης», περιλαμβάνει τις συνεντεύξεις των πολιτικών επιστημόνων. Και το τρίτο μέρος, που έχει τον τίτλο «Υπάρχει και αυτή η οικονομική επιστήμη», περιλαμβάνει τις συνεντεύξεις των οικονομολόγων.

Οι συνεντευξιαζόμενοι αποτελούν την «αφρόκρεμα των σύγχρονων στοχαστών». Μέσα από τις συνεντεύξεις αυτές αναζητούνται οι αιτίες της πολυεπίπεδης κρίσης, αποδίδονται ευθύνες, προτείνονται λύσεις, προβάλλονται εναλλακτικοί τρόποι αντιμετώπισής της. Η συντριπτική πλειονότητα των συνεντεύξεων έγινε μέσω του τηλεφώνου και, παρά τον περιορισμό των 1.000 λέξεων για κάθε συνέντευξη, ο Τάσος Τσακίρογλου μπόρεσε να αποτυπώσει μια συνολική εικόνα των απόψεων των ερωτώμενων που να είναι περιεκτική και κατανοητή στο ευρύ κοινό. Η θετική πλευρά του περιορισμού των 1.000 λέξεων είναι ότι οι συνεντευξιαζόμενοι αναγκάζονται να μιλήσουν επακριβώς, χωρίς παρεκβάσεις.

Όσον αφορά στην έννοια της «απομάγευσης» υπάρχει αναφορά στην εισαγωγή: «Οι μάγισσες του πλουτισμού, οι νεράιδες της κατανάλωσης, τα ξωτικά του ηδονισμού, οι δαίμονες της υπερβολής και οι σειρήνες της αποπλάνησης αποχωρούν κυνηγημένοι από τη σκηνή της Ιστορίας, στην οποία πρωταγωνίστησαν τις μεταπολεμικές δεκαετίες» (σελ.18). «Βασική παράμετρος της προσωπικής (συνειδητής) διαδικασίας απομάγευσης είναι και η απαλλαγή μας από την κατάσταση του “μεσοποιημένου”, του ανθρώπου δηλαδή που, όπως αναλύουν οι Νέγκρι και Χαρντ, “έχει πιαστεί στο δίκτυο, απορροφημένος, μαγεμένος”, αιχμάλωτος μιας ψευδούς συνείδησης που γεννούν τα ΜΜΕ και τα συστήματα επικοινωνίας».

Τα 38 αυτά πρόσωπα της διανόησης συμβάλλουν σε αυτή την «απομάγευση της απομάγευσης» (σελ.18, 19), «δηλαδή μιας διαδικασίας που, με τη βοήθεια της χρηματοπιστωτικής κρίσης, απo-μυστικοποιεί τον ίδιο τον καπιταλισμό και τον εμφανίζει στα μάτια των υπηκόων του με όλη τη σοκαριστική του γύμνια» (σελ.18).

Καθηγητές Φιλοσοφίας παγκόσμιας αναγνώρισης, όπως ο Γιούργκεν Χάμπερμας, ο Ζίγκμουντ Μπάουμαν, ο Αλέν Μπαντιού, ο Κοστάντσο Πρέβε, καθηγητές Πολιτικής Θεωρίας, όπως ο Ερνέστο Λακλάου, η Σαντάλ Μουφ, καθηγητές Οικονομικών, όπως ο Σαμίρ Αμίν, ο Φιλίπ Ασκενάζι, ο Μισέλ Μπο, συνομιλούν με τον Τάσο Τσακίρογλου αληθινά, περιεκτικά και ουσιαστικά, χωρίς παρεκβάσεις και κενούς βερμπαλισμούς.

Στις συνεντεύξεις εκτός από το θέμα της κρίσης θίγονται και άλλα θέματα, όπως η έννοια της δημοκρατίας σήμερα, η έννοια της Παιδείας, το χρέος των διανοούμενων. Σύμφωνα με τον καθηγητή Φιλοσοφίας Κοστάντσο Πρέβε, «δεν ζούμε σε δημοκρατία, γιατί η κυριαρχία δεν ανήκει στον λαό» (σελ.62)  Ο ίδιος συνεχίζει: «Ο κατακερματισμός της γνώσης και της Παιδείας είναι οργανωμένος από τον σημερινό καπιταλισμό. Και οι διανοούμενοι ως κοινωνικό στρώμα είναι προδότες. Είναι προδότες, επειδή ο ρόλος των διανοούμενων είναι να διαμορφώσουν μια συμμαχία μαζί με τις πλατιές μάζες του λαού. Και αυτό δεν υπάρχει πια. Ο λεγόμενος διανοούμενος είναι σήμερα πανεπιστημιακός. Είναι ενσωματωμένος στο σύστημα μέσω των πανεπιστημίων, τα οποία αποτελούν τον χώρο του κατακερματισμού της γνώσης» (σελ. 65). Για τους Κοστάντσο Πρέβε, Αλέν Μπαντιού και Χένρι Ζιρού, οι περισσότεροι διανοούμενοι σήμερα είναι συστημικοί, «αγοράζονται και πουλιούνται από τη χρηματοπιστωτική ελίτ» (σελ. 208).

Οι συνεντεύξεις αυτές έχουν μινιμαλιστική μορφή και είναι προσιτές στο ευρύ κοινό, καθώς χρησιμοποιείται κατανοητή ορολογία με αποτέλεσμα ο αναγνώστης να μη δυσκολεύεται ιδιαίτερα να εκμαιεύσει τα νοήματα από το κείμενο. Διαφορετικές απόψεις προβάλλονται έτσι ώστε ο αναγνώστης να αποκτά μια συνολική εικόνα για τη σύγχρονη πραγματικότητα και να αρχίζει να την αντιμετωπίζει με διαφορετικό τρόπο, π.χ. μέσα από κάποιες συνεντεύξεις διαπιστώνει ότι πρέπει και μπορεί να απαλλαγεί από το αίσθημα προσωπικής αποτυχίας που του προκαλεί η κατάρρευση του σημερινού καπιταλιστικού συστήματος. Γιατί, δυστυχώς, ο σύγχρονος άνθρωπος βιώνει έντονα όσο ποτέ άλλοτε την απώλεια εργασίας και τα οικονομικά χρέη που τυχόν έχει ως προσωπική αποτυχία και επιφορτίζεται με ένα αίσθημα ενοχής. Συνολικότερα, αυτό που τονίζουν οι περισσότεροι από τους ανθρώπους της διανόησης είναι ότι το αντίδοτο στο φόβο είναι η ελπίδα.