Θεός αλλά όχι Αφέντης

Ο Θεός είναι μέσα μου,

αλλιώς δεν υφίσταται.

Wallace Stevens

”Μια ασυνήθιστη συνομιλία” είναι ο υπότιτλος του βιβλίου και πραγματικά από την πρώτη κιόλας σελίδα θα διαπιστώσετε ότι ισχύει απολύτως ο χαρακτηρισμός. Πρόκειται για το τελευταίο κείμενο του Νόρμαν Μέιλερ που εκδόθηκε μόλις δύο μήνες πριν το θάνατό του, το Νοέμβρη του 2007 και αποτελείται από μια σειρά συνεντεύξεων που έδωσε στο φίλο και συνεργάτη του Μάικλ Λένον.

Στις σελίδες του βιβλίου ξεδιπλώνεται η κοσμολογία του Μέιλερ, όπως αναπτύχθηκε σε πολλά μυθιστορήματα αλλά πήρε την οριστική της μορφή στο κύκνειο έργο του ”Το κάστρο στο δάσος”: ο κόσμος μας αποτελεί το πεδίο όπου διαδραματίζεται η αρχέγονη κοσμική μάχη ανάμεσα στο Θεό και το Διάβολο, με ”μπαλαντέρ” τον άνθρωπο ως αστάθμητο παράγοντα που τελικά θα κρίνει την έκβαση του αγώνα. Αν και η παραπάνω αντίληψη για τον κόσμο ούτε πρωτότυπη αλλά ούτε και καινοφανής μπορεί να θεωρηθεί, αφού έχει διατυπωθεί επανειλημμένως από την αυγή του ανθρώπινου πολιτισμού μέχρι σήμερα σε διαφορετικές εκδοχές, αυτό που κάνει το παρόν βιβλίο ιδιαίτερο στη μορφή και σημαντικό στο περιεχόμενο είναι ο τρόπος με τον οποίο ο Μέιλερ αντιλαμβάνεται και παρουσιάζει την έννοια του Θεού: ο επί τριάντα χρόνια άθεος, όπως ο ίδιος λέει για τον εαυτό του, συγγραφέας δηλώνει όχι τη θρησκευτική αλλά τη φιλοσοφική του πίστη στην ύπαρξη μιας θείας παρουσίας, την οποία περιγράφει ως ”ατελή, υπαρξιακό Θεό ή Θεά”.

Ο Θεός του Νόρμαν Μέιλερ έρχεται σε κάθετη ρήξη με την αντίληψη περί Θεού και των τριών μεγάλων μονοθεϊστικών θρησκειών: δεν είναι ούτε πανάγαθος ούτε παντοδύναμος και σε καμία περίπτωση αφέντης, ούτε καν νομοθέτης. Είναι Δημιουργός και μάλιστα καλλιτέχνης – όλα τα όντα είναι δικές του δημιουργίες, με τον άνθρωπο ως το πιο εξελιγμένο του καλλιτέχνημα. Όμως, ως καλλιτέχνης που συνεχώς εξελίσσεται, εκτός από τις επιτυχίες κάνει και λάθη – αποτυχημένα καλλιτεχνικά πειράματα στην προσπάθεια να υλοποιήσει το μεγαλόπνοο όραμα του. Κι εδώ ακριβώς μπαίνει στο σκηνικό η αντίρροπος του Θεού δύναμη, ήτοι ο Διάβολος, ο οποίος εκμεταλλεύεται αυτές τις αποτυχίες για να κατευθύνει την εξέλιξη σύμφωνα με τους δικούς του σκοπούς – γιατί κι εκείνος έχει το δικό του όραμα για τον κόσμο. Στην κοσμική αυτή σκακιέρα ο άνθρωπος δεν είναι πιόνι αλλά ένας τρίτος συμμετέχων στον οποίο και οι δύο πλευρές έχουν επενδύσει πολλά και προσπαθούν συνεχώς να επηρεάσουν: όμως στον άνθρωπο έχει δοθεί η ελεύθερη βούληση, γι’ αυτό και η έκβαση της μάχης παραμένει ανοιχτή.

Το κείμενο, χτισμένο πάνω στην κλασική δομή της διαλογικής συζήτησης και με γλώσσα πυκνή αλλά όχι δυσνόητη -για μια ακόμα φορά η Ιλάειρα Διονυσοπούλου αποδίδει άψογα στα ελληνικά το λόγο του Μέιλερ-, καθοδηγεί βήμα βήμα τον αναγνώστη στο δρόμο του φιλοσοφικού στοχασμού και διευρύνει την οπτική του, προτείνοντας έναν τρόπο αντίληψης και ερμηνείας του κόσμου που ξεπερνάει τα θρησκευτικά και κοινωνικά στερεότυπα και αναζητά όχι τη μία και μοναδική απάντηση αλλά το άνοιγμα του νου στις απεριόριστες πιθανότητες. Η ισχυρή προσωπικότητα, το αντισυμβατικό πνεύμα, αλλά κυρίως το διαυγές μυαλό του Αμερικανού διανοητή διαγράφονται έντονα μέσα από τους διαλόγους, ενώ ανεξάρτητα με το αν κανείς συμφωνεί ή διαφωνεί με τις απόψεις του, απολαμβάνει μέσω του βιβλίου την πτήση στις πνευματικές κορυφές της φιλοσοφικής σκέψης που τόσο δύσκολα προσεγγίζονται.

Λέγεται συχνά ότι όσο πλησιάζει κανείς στο θάνατο, τόσο πιο καθαρά αντιλαμβάνεται το νόημα της ύπαρξης – πόσω μάλλον όταν πρόκειται για έναν διανοούμενο του μεγέθους του Νόρμαν Μέιλερ που, έχοντας ζήσει μια πολυτάραχη αλλά αναμφίβολα δημιουργική ζωή, λίγο πριν πέσει η αυλαία, ”αποχαιρετά” μ’ ένα κείμενο αφιερωμένο σε όσους βρίσκονται στο μονοπάτι της αναζήτησης. Η έσχατη αλλά πόσο φωτεινή λάμψη ενός σπουδαίου μυαλού…