Για τη φύση και τα όρια της επιστήμης
«για μένα η χημεία αντιπροσώπευε ένα μπερδεμένο σύννεφο από μελλοντικές δυνατότητες […] απ’ αυτό το σύννεφο περίμενα τον δικό μου νόμο, την τάξη μέσα μου, γύρω μου, και στον υπόλοιπο κόσμο», Πρίμο Λέβι, Το περιοδικό σύστημα
Το βιβλίο του Μπενχαμίν Λαμπατούτ κυκλοφορεί ήδη σε αρκετές χώρες του κόσμου. Όχι όμως σε όλες με τον ίδιο τίτλο: και είναι τόσες πολλές οι διαφορετικές παραλλαγές, που αποτυπώνουν, με τον τρόπο τους, τις ιδιαιτερότητες της κάθε χώρας (την πιθανότητα το βιβλίο να θυμίσει «οικεία δεινά» του ιστορικού παρελθόντος της), αλλά κυρίως τους διαφορετικούς τρόπους εστίασης της ανάγνωσης και πρόσληψης του βιβλίου.
Στην αφήγησή του ο Λαμπατούτ, καθώς μετατοπίζεται από την έμφαση στη δημόσια διάσταση (τις ιστορικές συνθήκες) της παραγωγής επιστήμης στην ιδιωτική διάσταση της στιγμής της επιφοίτησης, μετατοπίζεται επίσης από την Ιστορία στη μυθιστορία. Κάθε κεφάλαιο του βιβλίου περιέχει διαφορετικό κλάσμα ιστορικής αλήθειας/λογοτεχνικής φαντασίας: «όσο το βιβλίο προχωράει, η έκταση της μυθοπλασίας αυξάνεται», όπως το θέτει ο Λαμπατούτ στο σύντομο σημείωμά του στο τέλος του βιβλίου.
Από αυτή την άποψη, τα τέσσερα κεφάλαια του βιβλίου μας συστήνουν, με διαφορετικό τρόπο, μεγάλα ονόματα των θετικών επιστημών, κυρίως των αρχών του 20ού αιώνα, μιας εποχής κοσμογονίας, τόσο για τις επιστήμες, όσο και για την ευρωπαϊκή ήπειρο και τις χώρες όπου γεννήθηκαν και εργάστηκαν οι επιστήμονες αυτοί: τον Φριτς Χάμπερ, Γερμανό χημικό, εβραϊκής καταγωγής, που ανακάλυψε τη μέθοδο παρασκευής αμμωνίας από το άζωτο του αέρα –ένα επίτευγμα εν καιρώ πολέμου, και για τους σκοπούς του πολέμου (στην παραγωγή εκρηκτικών), και ταυτόχρονα ζωτικής σημασίας σε καιρούς ειρήνης (στην παραγωγή λιπασμάτων)– και ο οποίος, επίσης, προπορεύτηκε στην ανακάλυψη των δηλητηριωδών αερίων ως χημικών όπλων.
Τον Κλάους Σβάρτσιλντ, Γερμανό εβραϊκής καταγωγής, όπως και ο Χάμπερ, που δεν απέκτησε την ευρύτατη φήμη του Άλμπερτ Αϊνστάιν, υπήρξε ωστόσο πιο ικανός από εκείνον στα μαθηματικά, (που άλλωστε, λέγεται, ποτέ δεν ήταν το δυνατό σημείο του Αϊνστάιν), αφού έλυσε, και μάλιστα από το μέτωπο του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου, τις εξισώσεις της γενικής θεωρίας της σχετικότητας, και πρώτος εντόπισε την ύπαρξη της ιδιαιτερότητας που πήρε το όνομά του, της ιδιαιτερότητας Σβάρτσιλντ, αυτής που έγινε γνωστή αργότερα ως «μαύρη τρύπα».
Τον μαθηματικό Αλεξάντερ Γκρότεντικ, που έζησε τα 25 παραγωγικότερα χρόνια της ζωής του ως άπατρις, και τον «διάδοχό» του, Ιάπωνα Σινίτσι Μοτσιζούκι: αυτοί είναι και οι μόνοι πρωταγωνιστές του βιβλίου από μεταγενέστερη εποχή. Και τέλος, την αντιθετική δυάδα των φυσικών που διατύπωσαν τις αρχές της κβαντικής θεωρίας, του «ελευθεριάζοντος» Αυστριακού Έρβιν Σραίντινγκερ σε αντιπαραβολή με τον «ερημίτη» Γερμανό Βέρνερ Χάιζενμπεργκ.
Εάν η επιδίωξη των επιστημόνων είναι η ανακάλυψη της τάξης, γύρω μας και στον κόσμο, από τον Σβάρτσιλντ και μετά γνωρίζουμε, πως η τάξη του σύμπαντος περιλαμβάνει την ύπαρξη της μαύρης τρύπας, και το σημείο εκείνο όπου πια δεν ορίζουμε την πορεία των πραγμάτων. Το σημείο όπου παύουμε να καταλαβαίνουμε τον κόσμο.
Οι τίτλοι των εκδόσεων του βιβλίου σε άλλες χώρες είναι:
Πρωτότυπος ισπανικός τίτλος: Ένα τρομερό πρασίνισμα (Un verdor terrible)
Στη Γερμανία: Το τυφλό φως, η Οδύσσεια της επιστήμης (Das blinde Licht, Irrfahrten der Wissenschaft)
Στη Γαλλία: Τυφλά φώτα, το μυθιστόρημα για την επιστημονική ιδιοφυία και την τρέλα (Lumieres aveugles, le roman du genie et de la folie scientifique)
Στην Ιταλία: Όταν πάψαμε να καταλαβαίνουμε τον κόσμο (Quando abbiamo smesso di capire il mondo)
Τίτλος στον αγγλόφωνο κόσμο: Όταν παύουμε να καταλαβαίνουμε τον κόσμο (When We Cease to Understand the World)
