Από τον Μάρλοου στο «Τσίρκο Τεράτων»
Με μια ομολογία πίστης, ολότελα παραπειστική, οι «Σκιές του Μπρούκλιν» καταχωρήθηκαν, ασμένως, στην κατηγορία της crime λογοτεχνίας. Το συγκεκριμένο μυθιστόρημα έλαβε το 2000 το βραβείο «Crime Writers’ Association Gold Dagger», ενώ μια χρονιά πιο πριν είχε λάβει και το βραβείο «National Book Critics Circle Award». Όχι άσχημα!
Φευ, ο πολύς Φίλιπ Μάρλοου μπορεί να συνεχίσει το έργο του κανονικά· δεν χρειάζεται να πάρει σύνταξη.
Ο Τζόναθαν Λέθεμ δεν γράφει «πούρα» αστυνομική λογοτεχνία ή και αν αποπειράται να κολυμπήσει στα σκούρα νερά της, το κάνει με έναν τρόπο ολότελα μεταμοντέρνο. Σε σημείο να αφανίζει πλήρως τις βασικές σταθερές του είδους. Το αποτέλεσμα είναι μεν καινοφανές, αλλά όχι αδιάφορο· καθόλου αδιάφορο.
Ο φόρος τιμής στα μυθιστορήματα του είδους, βεβαίως, αποδίδεται, αλλά στιλιστικά ο Λέθεμ δεν ενώνεται με το κυρίαρχο ρεύμα της εποχής (βλ. Τζο Νέσμπο)· το διαπερνά και ουσιαστικά το αποδομεί.
Η γραφή του ρέπει περισσότερο στον πειραματισμό του Φόστερ Γουάλας και στις γλωσσικές δομές του Πίντσον και του ΝτεΛίλο. Τουτέστιν: η μεταμοντέρνα, αφανιστική εκδοχή είναι κυρίαρχη σε τούτο το μυθιστόρημα· η παραδοσιακή εκφορά των crime έργων λειτουργεί περισσότερο ως νύξη και υπόστρωμα στις «Σκιές του Μπρούκλιν».
Ο εκκολαπτόμενος, amateur, ντετέκτιβ είναι ο Λάινοελ Έσρονγκ, επονομαζόμενος και «Τσίρκο Τεράτων». Αυτός και άλλοι τρεις φίλοι του (άπαντες είναι ορφανά που ζουν στο Ορφανοτροφείο Αρρένων του Αγίου Βικεντίου) συγκροτούν την ομάδα κρούσης του μικροαπατεώνα Φρανκ Μίνα. Μια πατρική φιγούρα με χαρακτήρα που ουσιαστικά συγκεφαλαιώνει όλες τις βαθμίδες απόκλισης από αυτό που λέμε… πατρική φιγούρα. Η εταιρία σοφέρ που έχει στήσει ο Μίνα, είναι η βιτρίνα ενός πρακτορείου ντετέκτιβ που ασχολείται με δουλειές ήσσονος σημασίας.
Όταν κάποιοι «καθαρίζουν» τον Μίνα, ένας από τους τέσσερις της ομάδας πρέπει να αναλάβει τα ηνία της εταιρείας, να βρει τη μυστηριώδη και θελκτική γυναίκα του και να ανακαλύψει τον δολοφόνο του αφεντικού.
Αυτός που ουσιαστικά διαθέτει τα λιγότερα χαρίσματα είναι –τελικώς– κι αυτός που ενδύεται το ρόλο του. Μόνο που ο Λάιονελ δεν είναι ένας τυπικός ντετέκτιβ· πώς θα μπορούσε άλλωστε; Πάσχει από μια σπάνια νευρολογική διαταραχή, από το σύνδρομο Τουρέτ· εξ ου και το παρωνύμιο που του έχει αποδώσει ο Μίνα (Τσίρκο Τεράτων). Ο Λάιονελ υποτονθορύζει λέξεις και ολόκληρες προτάσεις που τις αλέθει μέσα του με έναν ιδιότυπο τρόπο. Εκεί που προσπαθεί να μιλήσει κανονικά, ένα κύμα από εκνευριστικά τικ τον κάνουν να δείχνει αλλόκοτος· εντέλει, είναι αλλόκοτος και απόμακρος από όλους.
Ο Λέθεμ φτιάχνει ένα μυθιστόρημα που μοιάζει με λεκτικό κρατήρα. Λέξεις φτιάχνονται εξαρχής, σιρίτια παράδοξων προτάσεων συγκροτούν τη μορφή του Έσρονγκ. Στο ενδιάμεσο (της αναζήτησης του δολοφόνου), συναντάμε μια ιδιόμορφη πανίδα που ζει στους σκιερούς δρόμους του Μπρούκλιν: Ζεν μάστερ, μπράβους με σωματική διάπλαση… βουνού, δύο τυπικούς γέρους, ιταλικής καταγωγής, κεφαλές του εγκλήματος, κλεπταποδόχους και κάμποσες άλλες ηχηρές περσόνες.
Ο Λέθεμ φτιάχνει ένα θαυμαστό συμπίλημα που αποτελείται από: λογοτεχνικές αναφορές, στοιχεία μαζικής κουλτούρας (κυρίως αμερικανικής) και συνειδητές καταβυθίσεις σε εκδοχές αστυνομικού θρίλερ· όλα τούτα ντυμένα με ένα αστικό τεχνικολόρ και ισχυρές δόσεις παρωδίας, αληθοφάνειας, γκροτέσκου και μυστηρίου.
Ακόμα και όταν όλα τα στοιχεία του παζλ ενωθούν και φανούν οι πραγματικές προθέσεις ενός εκάστου των πρωταγωνιστών, ακόμα και όταν αποκαλυφθεί ο δολοφόνος, ο Λέθεμ, θα συνεχίσει την αποδομητική τεχνική του. Αυτό από μόνο του είναι ένα ενδιαφέρον στοιχείο για να διαβάσει κανείς το μυθιστόρημα ως μια ατυπική εκδοχή των σύγχρονων νουάρ.
Ο Κώστας Καλτσάς κρατάει μια χαρά το… ίσο στη μετάφραση. Δεν είναι εύκολη δουλειά, αν σκεφτεί κανείς πως ο κυρίαρχος «ήρωας» στο συγκεκριμένο μυθιστόρημα είναι η «πειραγμένη» ομιλία του Λάιονελ, απότοκη του συνδρόμου Τουρέτ από το οποίο πάσχει.
