Το μαύρο κουτί της χρηματοπιστωτικής κρίσης

Στις 15 Σεπτεμβρίου 2008, την ώρα που τα ηλεκτρονικά ρολόγια στα αεροστεγή και πνιγηρά γραφεία του χρηματοπιστωτικού οίκου Lehman Brothers έδειχναν 1.45 (τοπική ώρα), σήμανε η σειρήνα έκτακτης ανάγκης. Η εταιρεία επισήμως κατέρρευσε, ουσιαστικά όμως εκείνη τη στιγμή ακούστηκε απλώς ο επιθανάτιος ρόγχος της. Όλο το προηγούμενο διάστημα βούλιαζε μέσα στα τοξικά απόβλητα που η ίδια είχε δημιουργήσει – η υπερέκθεσή της στα subprimes (επισφαλή ενυπόθηκα στεγαστικά δάνεια) είχε ξεπεράσει κατά πολύ τα όρια κινδύνου. Δύο χρόνια μετά, ακολουθώντας τους φρενήρεις ρυθμούς της γεωμετρικής προόδου, η χρηματοπιστωτική κρίση μόλυνε την Ευρωζώνη. Είχε προηγηθεί, βεβαίως, η αποκάλυψη της παραποίησης των ελληνικών στοιχείων, με τη συνένοχη βοήθεια της Goldman Sachs, που έκανε τον οικονομικό βίο της Ελλάδας, αβίωτο.

Καίτοι η μεθύστερη γνώση δεν μπορεί να γυρίσει το ποτάμι προς τα πίσω, η εκ των υστέρων «ταυτοποίηση» όλων των γεγονότων και των πρωταγωνιστών, μπορεί να φωτίσει τα λάθη και τα πάθη του συστήματος και ‒δυνητικά‒ να αποτελέσει ένα υπόβαθρο ορθής δράσης, όταν η επόμενη κρίση, αναπόδραστα, μας χτυπήσει την πόρτα.

Ο Μαρκ Ρος, επί πολλά χρόνια ανταποκριτής της γαλλικής Le Monde στην καρδιά του χρηματοπιστωτικού δράκου (βλ. City του Λονδίνου), αφού «ξέμπλεξε» με τις αμαρτίες της Goldman Sachs στο προηγούμενο βιβλίο του (έγινε μπεστ σέλερ σε κάμποσες χώρες), τα «βάζει» τώρα με την περίβλεπτη κάστα των banksters. Πρόκειται για έναν παιγνιώδη συγκερασμό δύο δραστηριοτήτων που θεωρητικά η μια δεν θα έπρεπε να ψαρεύει ιδέες από τη λίμνη της άλλης, μόνο που δε ζούμε σε ιδανικό κόσμο – και εδώ τελειώνουν τα αστεία. Οι ευθυτενείς και άκαμπτοι τραπεζίτες (bankers) υιοθέτησαν την ακραία πρακτική των gangsters και μετεξελίχθησαν σε banksters. Αυθεντικοί, το δίχως άλλο. Πρόκειται για το ιδιότυπο του τραπεζίτη που δεν κυκλώνεται από τύψεις, δεν έχει ηθικά ερείσματα, αδιαφορεί για τις κοινωνικές επιπτώσεις των ακραίων αποφάσεών του και το βασικό κίνητρο και επιδίωξή του είναι η μεγιστοποίηση του προσωπικού κέρδους μέσω της αλματώδους αύξησης των μπόνους που λαμβάνει ετησίως. Ο προσπορισμός του ενός, γίνεται η ασιτία των πολλών και κάπως έτσι το άυλο χρήμα και οι θολές χρηματοπιστωτικές αξίες υπερκέρασαν τους θεσμούς, τις κυβερνήσεις, τις κοινωνίες, υπονόμευσαν τη Δημοκρατία στις δυτικές κοινωνίες και έθεσαν σε κίνδυνο ακόμη και την εθνική κυριαρχία των χωρών που βρέθηκαν μέσα στη δίνη του δημόσιου χρέους (βλ. χώρες του Νότου και η Ιρλανδία).

Ο Ρος δεν είναι ένας αριστερός εξτρεμιστής που ξιφουλκεί εναντίον των αρπακτικών τραπεζιτών, δεν ηθικολογεί εξαπολύοντας επιτίμια εναντίον των «αμαρτωλών». Ευθύς εξαρχής δηλώνει οργανικό μέλος αυτής της ατίθασης δράκας. Συντρώει και συνομιλεί μαζί τους, τους παίρνει συνεντεύξεις και γράφει γι’ αυτούς. Ακόμη και όταν τους επιτίθεται, σπάνια ξεφεύγει από τον κανόνα της καθεστωτικής ευπρέπειας. Κοινώς, όπως λέει, γράφει για τους «καπιταλιστές φίλους του». Κι όμως, παραδέχεται πως υπήρξε μια μαζική τύφλωση όλων των εμπλεκόμενων παραγόντων πριν από την κατάρρευση της Lehman Brothers. Ασύγγνωστη; Επιβεβλημένη από τις συνθήκες; Υπαγορευμένη από ταπεινά και… ακριβά κίνητρα; Όλα αυτά και άλλα πολλά συνετέλεσαν στο να καταπέσουν οι αγορές ως τραπουλόχαρτα που τα παράσυρε ο πρώτος άνεμος – ένας θυελλώδης αδιαφέντευτος άνεμος.

Το βιβλίο διαβάζεται ως οδοδείκτης για το πώς η παγκόσμια οικονομία και τάξη μπορούν να κατακρημνιστούν από το θρόνο τους, όταν η συνενοχή σε συνδυασμό με τη διψαλέα βούληση για υπερκέρδος (έναντι οποιουδήποτε ρίσκου), δρέψουν μέχρι και την τελευταία ικμάδα του συστήματος. Μπορεί, όμως, να διαβαστεί και ως ένα νουάρ εν προόδω, από τη στιγμή που η κρίση χρέους δεν έχει ολοκληρώσει τον κύκλο της. Δημοσιογράφοι, πολιτικοί, χρηματιστές, λομπίστες και πλείστοι όσοι πήραν μέρος –σε αγαστή σύμπνοια- στο χορό των χρηματιστηριακών φαντασμάτων. Ποιο είναι το… ηθικό συμπέρασμα σε έναν ανήθικο κόσμο; Ένα νέο κραχ μπορεί να ξανασυμβεί εκτός αν υπάρξει εσωτερική ρύθμιση, σωφροσύνη, λιγότερη δίψα για υπερκέρδος και τέλος πάντων η οικοδόμηση ενός καπιταλισμού που να μην ξεφεύγει από τις βασικές αρχές του – αλλιώς μοιάζει με ζούγκλα που ο ισχυρότερος κατατρώει τον ανήμπορο. Η μετάφραση ανήκει στον Γιάννη Καυκιά.