Ο αμφιλεγόμενος Στεργιάδης

Με την επιστροφή σε πρόσωπα και γεγονότα του παρελθόντος που με τον έναν ή τον άλλο τρόπο άφησαν το δικό τους χνάρι στην ελληνική Ιστορία, αναδεικνύεται εμπράκτως μια τάση της ελληνικής λογοτεχνικής παραγωγής τής σήμερον, που προσπαθεί να αποκτήσει υπόσταση χρησιμοποιώντας τον μανδύα της μυθιστορίας, του χρονικού, της καταγραφής και της βιογραφίας.

Φευ, το κλέος ή ο ψόγος γύρω από το πρόσωπο δεν φτάνουν να δομήσουν ένα βιβλίο και να καταδείξουν το εγχείρημα. Όσο αγαθές και αν είναι οι προθέσεις, στο τέλος μένει είτε ένας ανυπόκριτος λίβελλος ή ένα αδιάφορο… λιβάνισμα.

Στην αντίπερα όχθη υπάρχουν βιβλία όπως ο «Ύπατος της Σμύρνης» της Σωτηρίας Μαραγκοζάκη που κύριο μέλημά της δεν είναι να πει απλώς την ιστορία του ηφαιστειώδη Αριστείδη Στεργιάδη, αλλά να κυκλώσει –στο μέτρο του δυνατού– τον χαρακτήρα και τα έργα του. Έγνοια της είναι να μιλήσει με λογική και δίχως πάθη, δεν βουτάει στο θυμικό των ημερών και σαφώς δεν έχει πρόθεση στο τέλος να καταξιώσει ή να κατακρημνίσει τον συγκεκριμένο άνθρωπο που ήταν επιλογή του Ελευθέριου Βενιζέλου για τη θέση του ύπατου αρμοστή στη Σμύρνη, τη στιγμή που ο περίγυρος του εθνάρχη ήταν σφόδρα ενάντιος με αυτή την επιλογή.

Μονόχνοτος, εγωπαθής, σκληροτράχηλος και καθόλου διπλωμάτης ο Στεργιάδης, έφτασε να κατηγορηθεί ακόμα και για φιλοτουρκισμό και προδοσία των ελληνικών θέσεων.

Από την άλλη, το έργο του στην καθημερινότητα της ευρύτερης περιοχής και η προσπάθειά του να συνταιριάξει σε μια ενιαία κοινότητα ετερόκλιτα έθνη, δείχνουν το εύρος της σκέψης και της δράσης του. Τέτοιου είδους χαρακτήρες –είτε αληθινοί, είτε επινοημένοι– αποτελούν πρώτης επιλογής πρόπλασμα για τη λογοτεχνία. Δεν είναι μονοδιάστατοι, κουβαλούν το σημάδι μιας παράξενης τραγικότητας, είναι απρόβλεπτοι και ταραχώδεις: ο Στεργιάδης είναι μια τέτοια χαρακτηριστική περίπτωση και είναι… τυχερός που τα έργα και τις ημέρες του στη Σμύρνη αναλαμβάνει να αναπλάσει το συγκεκριμένο βιβλίο.

Η στρατηγική επιλογή της Μαραγκοζάκη να μην… μιλήσει εκείνη, αλλά οι άνθρωποι που τον έζησαν, είναι ευφυής και λυτρωτική για την εξέλιξη του βιβλίου. Η πολυφωνία λειτουργεί επ’ ωφελεία του μυθιστορήματος και του αναγνώστη. Μέσα από διηγήσεις αντικρουόμενες, αντιφατικές και αντίπαλες σκιαγραφείται ο χαρακτήρας του Στεργιάδη. Έτσι και αλλιώς ως άνθρωπος και πολιτικός ο Στεργιάδης δεν μπορούσε να περάσει απαρατήρητος. Είχε ορκισμένους φίλους και εχθρούς. Πολεμήθηκε, αλλά και υμνήθηκε για το έργο του. Ως εκ τούτου από το συγκεκριμένο βιβλίο περνούν όλες οι πτυχές της προσωπικότητάς του, δίχως η συγγραφέας να ρέπει προς τη μία ή την άλλη. Αφήνει τις φωνές να αναλάβουν την κατηγορία ή την υπεράσπιση και ορθώς πράττει.

Ο «Ύπατος της Σμύρνης» είναι ένα άξιο δείγμα μυθιστορίας, αρκετά κοντά στα αγγλοσαξονικά πρότυπα.  Είναι ψύχραιμο, εμβριθές και πολυδιάστατο. Επιπλέον διαβάζεται ως μια πλάγια εξήγηση για το τι πραγματικά μπορεί να συνέβη στη Σμύρνη. Κάτι που ακόμα και σήμερα αποτελεί ένα εθνικό τραύμα και μια μεγάλη απορία. Εντέλει μπορεί ο Στεργιάδης να ήταν μια αμφιλεγόμενη περσόνα, το βιβλίο όμως που αναφέρεται σε αυτόν ακολουθεί μια μέση και… μεστή οδό.