Ποδήλατα και Φυσική

Ο Φλαν Ο’Μπράιαν (Flann O’Brien) ήταν ένα από τα ψευδώνυμα του Brian O’Nolan, ο οποίος γεννήθηκε στην επαρχία Τιρόουν της Βόρειας Ιρλανδίας το 1911. Σπούδασε φιλολογία στο University College του Δουβλίνου και από το 1935 έως το 1953 εργάστηκε ως δημόσιος υπάλληλος. Από το 1940 έως το τέλος της ζωής του κρατούσε τη σατιρική στήλη Cruiskeen Lawn στην εφημερίδα Irish Times με τo ψευδώνυμο Myles na gCopaleen. Έγραψε τα μυθιστορήματα At Swim-Two Birds (1939), The Third Policeman (1940, εκδόθηκε μετά το θάνατό του το 1967), The Poor Mouth (πρωτοκυκλοφόρησε στα γαελικά ως An Beal Bocht το 1941), The Hard Life (1962), The Dalkey Archive (1964). Πέθανε το 1966.

Στον «Τρίτο αστυφύλακα» η ιστορία είναι προσχηματική: ο ήρωας-αφηγητής βοηθά το φίλο του Τζων Ντίβενη να σκοτώσει το γέρο Φίλιπ Μαδέρη, για να πάρουν τα χρήματα που κρύβει σε ένα μαύρο κουτί στο σπίτι του. Αλλά, καθώς ο φόνος γίνεται εκτός σπιτιού, όταν ο ήρωας μπαίνει στο σπίτι του Μαδέρη για να βρει το μαύρο κουτί, τον περιμένει μια έκπληξη, η οποία θα τον οδηγήσει στον αστυνομικό σταθμό. Φθάνοντας εκεί, θα συναντήσει τον υπαρχιφύλακα Πλακά και τον αστυνόμο Μακρουίσκη, με τους οποίους θα έχει απίθανους διαλόγους. Κατ΄αρχήν, το πιο συνηθισμένο «έγκλημα» στην περιοχή είναι η κλοπή ενός ποδηλάτου ή ενός εξαρτήματός του όπως ο φανός ή η τρόμπα. Εκτός από τα ποδήλατα ή μάλλον εξαιτίας της ενασχόλησής τους με τα ποδήλατα και αντιστρόφως, οι αστυνομικοί σε αυτό το ασυνήθιστο αστυνομικό τμήμα ασχολούνται και με τη … Φυσική. Ο ήρωας είναι υποχρεωμένος να συμμετέχει στις συζητήσεις τους και να μοιράζεται τη χαρά για τα επιτεύγματά τους, διότι δεν έχει εγκαταλείψει την ελπίδα ότι θα βρει το μαύρο κουτί. Όμως το «κλειδί» το κρατά ο «τρίτος αστυφύλακας» του τίτλου, ο μισότρελος αστυνόμος Φώξος, ο οποίος τελικά θα τον οδηγήσει, ακόμη και άθελά του, στην τελευταία και καίρια για τον ίδιον αποκάλυψη.

Η πλοκή του μυθιστορήματος βασίζεται, όπως θα έχει καταλάβει ο αναγνώστης, σε μία ακολουθία παραδοξοτήτων. Ο πέμπτος «πρωταγωνιστής» του βιβλίου είναι ο φυσικός και φιλόσοφος Ντε Σέλμπυ, στα έργα του οποίου έχει εντρυφήσει ο ήρωας. Οι αναπόδεικτες θεωρίες του Ντε Σέλμπυ συνδέονται σε κάθε κεφάλαιο με τις περιπέτειες που «ζει» ο ήρωας, ενώ οι πληροφορίες για τη ζωή του και, κυρίως, οι διαμάχες μεταξύ των σχολιαστών του, καταγράφονται σε υποσημειώσεις που καταλαμβάνουν ακόμη και ολόκληρες σελίδες (όπως, για παράδειγμα, στο προτελευταίο κεφάλαιο). Το αποτέλεσμα είναι ένα γοητευτικό βιβλίο που κρατά αμείωτο το ενδιαφέρον και κορυφώνεται στις τελευταίες σελίδες.

Όπως σημειώνει στον πρόλογό του ο μεταφραστής Άρης Μπερλής, τα δύο σπουδαιότερα μυθιστορήματα του Ο’Μπράιαν, το At Swim-Two-Birds και ο Τρίτος αστυφύλακας, ανήκουν στην κατηγορία της «μεταμυθοπλαστικής» ή «αυτοαναφορικής» πεζογραφίας, το ένα παρωδώντας και υπονομεύοντας αυτό καθαυτό το μυθιστόρημα ως είδος, το άλλο διακωμωδώντας και αποδομώντας τα κατεστημένα είδη «γλωσσών» – της λογοτεχνίας, της φιλοσοφίας, της διοίκησης, της επιστήμης, αλλά και της κοινής εμπειρίας. Όμως συχνά οι φιλολογικές αναλύσεις παραγνωρίζουν το κωμικό στοιχείο των πρωτότυπων κειμένων που επιτρέπει στον αναγνώστη να γελάσει με την καρδιά του και την ίδια στιγμή να διευρύνει το πνεύμα του και να δει τα πράγματα «και έτσι και αλλιώς». Αυτό το στοιχείο φαίνεται να ανέδειξε η μετάφραση που μας παρέδωσε ένα κείμενο απολαυστικό από κάθε άποψη.