«Οι λέξεις και η μουσική καταγράφουν την πορεία της ανθρώπινης εξέλιξης»
Τζον Σ. Νταν
Η Maryanne Wolf, νευροεπιστήμονας, είναι καθηγήτρια στο τμήμα Παιδικής Ανάπτυξης Eliot-Pearson του Πανεπιστημίου Tufts της Μασαχουσέτης και είναι διευθύντρια του κέντρου έρευνας για την Ανάγνωση και τη Γλώσσα. Για τη διδασκαλία και την έρευνά της έχει κερδίσει πολυάριθμες τιμητικές διακρίσεις.
«Δεν είμαστε φτιαγμένοι να διαβάζουμε.» Με αυτή τη φράση ξεκινά το βιβλίο της η συγγραφέας, σε μια αναζήτηση της φυσικής ιστορίας της ανάγνωσης. Η ανάγνωση αποτελεί μια από τις πιο αξιοθαύμαστες επινοήσεις στην ιστορία. Ξεκινά η αφήγηση της ιστορίας του εγκεφάλου που διαβάζει. Ο άνθρωπος δεν είναι γενετικά σχεδιασμένος να διαβάζει και να γράφει. ‘Οταν αρχίζουμε να διαβάζουμε, ο εγκέφαλος δημιουργεί συγκεκριμένες νευρωνικές συνδέσεις προκειμένου να κατανοεί τα γραπτά σύμβολα. Η ανακάλυψη της γραφής πριν από μερικές χιλιάδες χρόνια οδήγησε στη διανοητική εξέλιξη του ανθρώπου. Ο εγκέφαλος που διάβαζε, παραδείγματος χάριν, τη σφηνοειδή γραφή των Σουμερίων ήταν διαφορετικά διαμορφωμένος από τον εγκέφαλο που διαβάζει κάποιο αλφαβητικό σύστημα και από τον εγκέφαλο που έχει μάθει να αντλεί πληροφορίες από τα σύγχρονα τεχνολογικά μέσα. Συνεπώς, στον σύγχρονο ψηφιακό πολιτισμό η σκέψη του ανθρώπου και ο τρόπος που ο εγκέφαλος λειτουργεί κατά την ανάγνωση έχει αλλάξει και οδεύουμε στο μέλλον προς έναν ψηφιακό εγκέφαλο. Οι πληροφορίες που θα δεχόμαστε θα είναι ολοένα και περισσότερες και οι απαιτήσεις του ψηφιακού πολιτισμού μεγαλύτερες. Τα παιδιά και οι δάσκαλοι στο μέλλον δεν θα πρέπει να διαλέξουν ανάμεσα στα βιβλία και τις οθόνες, όπως το Διαδίκτυο, αλλά θα πρέπει να τα συνδυάσουν και τα δύο, και να δημιουργήσουν έτσι έναν πολυλειτουργικό εγκέφαλο ανάλογο με την πολυλειτουργικότητα της εποχής.
Το βιβλίο αποτελείται από τρία μέρη. Στο πρώτο μέρος η συγγραφέας μάς μιλά για το πώς έμαθε να διαβάζει ο εγκέφαλός μας, για τα πρώτα συστήματα γραφής και για τη γέννηση ενός αλφαβήτου. Στο δεύτερο μέρος αναφέρεται στη φυσική ιστορία της αναγνωστικής ανάπτυξης. Tο τρίτο μέρος και το πιο ενδιαφέρον, αφορά το ζήτημα της αδυναμίας του εγκεφάλου να διαβάσει, στα γονίδια, στα χαρίσματα και στη δυσλεξία. Η εξέταση της εξέλιξης του αναγιγνώσκοντος εγκεφάλου μάς διαφωτίζει όσον αφορά στην κατανόηση της διαφορετικότητας του τρόπου λειτουργίας των εγκεφάλων όπως π.χ. στην περίπτωση της δυσλεξίας. Η συγγραφέας εστιάζει στο φαινόμενο της δυσλεξίας και περιγράφει τι συμβαίνει όταν ο εγκέφαλος δυσκολεύεται να διαβάσει. Εμμένει στην άποψη ότι από τους ερευνητές εξαρτάται να βρουν καλύτερους τρόπους διδασκαλίας της ανάγνωσης που να ανταποκρίνονται στις ανάγκες ενός διαφορετικά οργανωμένου εγκεφάλου.
Η Maryanne Wolf έρχεται να επεκτείνει την κύρια διαφορά του ανθρώπου από τα άλλα όντα, που είναι το λογικό και η μνήμη, μιλώντας για την επικοινωνία ως ειδοποιό διαφορά μας ως είδους. Η επικοινωνία αυτή επιτυγχάνεται μέσω της γραφής με πολιτισμούς που δεν συναντήσαμε ή δεν θα συναντήσουμε ποτέ. Χρησιμοποίησε στον τίτλο της τον Προυστ, καθώς ο ίδιος θεωρούσε ότι το διάβασμα μάς εισάγει σε αναρίθμητες διαφορετικές πραγματικότητες. Το καλαμάρι χρησιμοποιείται στον τίτλο καθώς μελετήθηκε από τους παλιότερους επιστήμονες παράλληλα με την μελέτη του ανθρώπινου εγκεφάλου.
Συμπερασματικά, σύμφωνα με τη συγγραφέα, τίποτα δεν πρέπει να θεωρείται δεδομένο, κατά την πορεία εκμάθησης της ανάγνωσης ενός ανθρώπου από την ελάχιστη γνώση μέχρι και την ικανότητα ερμηνείας. Θα πρέπει να διδαχτούν τα παιδιά να είναι διακειμενικοί ή πολυκειμενικοί αναγνώστες, έτσι ώστε να ξεσκεπάζουν τον αθέατο κόσμο πίσω από τις λέξεις, για να μην μετατραπούν σε αποκωδικοποιητές πληροφοριών με απατηλή αίσθηση γνώσης.
