Πόθοι κάτω από τα κρινολίνα

Κάτω από τα βαρυφορτωμένα κρινολίνα, οι πόθοι δεν σταμάτησαν να ανθίζουν. Ούτε οι στενοί κορσέδες, ούτε οι στρώσεις από μεσοφόρια ήταν ικανά να φυλακίσουν τα πάθη και τις ορέξεις του σώματος και της ψυχής. Τείνουμε να θεωρούμε την περιβόητη βικτωριανή εποχή ως ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα έντονων αντιθέσεων και κομφορμισμού, σε συνδυασμό με μια ρομαντική διάθεση που έπαιρνε τη σκυτάλη από τον ορθολογισμό της γεωργικής περιόδου. Η ακμή της βρετανικής αυτοκρατορίας, αλλά και η σιδερένια επικυριαρχία της στις αποικίες, ήταν οι όψεις ενός προσώπου που είχε τα χαρακτηριστικά της βασίλισσας Βικτώριας. Οι κοινωνικές ανισότητες εντός της αυτοκρατορίας, αλλά και ο συντηρητισμός της ανώτερης τάξης, μπορούσαν να συνυπάρχουν με τη ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας και της επιστήμης. Μέσα σε αυτό το άκρως αντιθετικό σχήμα, οι τέχνες δεν θα μπορούσαν να μην λάβουν τα σήματα και να μην τα μετασχηματίσουν. Στη λογοτεχνία της περιόδου συγγραφείς όπως ο Τένισον, ο Ντίκενς, ο Κάρολ, ο Κίπλινγκ, οι αδελφές Μπροντέ ή ο Γουέλς εμπνεύστηκαν από το κίνημα του ρομαντισμού, ενώ άλλος περισσότερο κι άλλος λιγότερο κατέγραψαν με τρόπο έκτυπο την ανέχεια, τις νέες σοσιαλιστικές ιδέες, τον μυστικισμό, αλλά και τους ανήμερους πόθους των συγκαιρινών τους. Ιδιαίτερη φυσιογνωμία σε αυτή τη χορεία των δημιουργών της εποχής αποτέλεσε ο Τόμας Χάρντυ. Πεζογράφος, αλλά και ποιητής, ο Χάρντυ ήταν κλασικό παιδί του ρομαντισμού (εμπνεύστηκε από τον ποιητή Γουίλιαμ Γουέρντσγουρθ), ωστόσο δεν περιόρισε την οπτική του σε αισθητικό πεδίο, καθώς άσκησε έντονη κριτική στα «χρηστά» ήθη της βικτωριανής εποχής και του καταπιεστικού συστήματος εις βάρος των αδυνάτων.

Ωστόσο, το κύριο χαρακτηριστικό του (τόσο στα αφηγηματικά ποιήματά του όσο και στα «καθαρόαιμα» πεζά) είναι το ενδιαφέρον του για τις τραγικές φιγούρες που παλεύουν να διατηρήσουν ενεργά τα πάθη τους κόντρα στις δεσμευτικές –προς αυτούς– κοινωνικές συνθήκες. Τοποθετώντας τους περισσότερους στην επινοημένη περιοχή του Γουέσεξ, ο Χάρντυ δεν διστάζει να απλώσει στο χαρτί αρκετές εμβληματικές φιγούρες που ξεφεύγουν από την κοινωνική νόρμα. Ιδιαίτερη έμφαση δίνει στους γυναικείους χαρακτήρες τους οποίους δεν σκιαγραφεί με το συμβατικό σχήμα της εποχής, αλλά τους προσδίδει όλους τους ιδιαίτερους χρωματισμούς που φέρουν ανθρώπινες φυσιογνωμίες που φλέγονται από εσωτερικές εντάσεις.

Στην παρούσα έκδοση έχουμε τέσσερα αντιπροσωπευτικά διηγήματα του Χάρντυ, καθώς κινούνται σε αυτό ακριβώς το ύφος. Οι ηρωίδες είναι κυρίαρχες, ο χαρακτήρας τους διακριτός και η ζέση που καίει τα σωθικά τους έντονη και βασανιστική. Πρόκειται για διηγήματα μεγάλης έκτασης, ορισμένα θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν μικρές νουβέλες, ενώ η δυναμική και η αρτιότητά τους είναι τέτοια που θα άντεχαν να αναπτυχθούν ακόμη και σε βιβλία μακράς πνοής. Όλες οι ιστορίες είναι αποτέλεσμα πρωταρχικής έρευνας που έκανε ο Χάρντυ, κλασικός τρόπος για τους συγγραφείς εκείνης της εποχής, όπου λαμβάνοντας άμεσα και ανεπεξέργαστα τα γεγονότα της καθημερινότητας, τα μετέτρεπαν, με την επίρρωση της μυθοπλασίας, σε άριστες εκφάνσεις τέχνης και σε πλήρεις τοιχογραφίες μιας γεμάτης από αλλαγές εποχής.

Τα τέσσερα διηγήματα που βρίσκουμε εδώ θαυμάζονται για την αρτιότητα, αλλά και τις έντονες συναισθηματικές εξάρσεις τους. Ακόμη κι αν το ύφος τους δεν αγγίζει σφαίρες υψηλής λογοτεχνικής διάνοιας.  Οι γυναίκες, κυρίως αυτές, που περνούν από τις γραμμές έχουν μέσα τους μια αδάμαστη φλόγα. Άλλη, κόντρα σε κάθε στερεότυπο, καταγίνεται με το λαθρεμπόριο ποτών (στο διήγημα «Ο παραστρατημένος εφημέριος»), άλλη φλέγεται από πόθο για έναν ποιητή αδιαφορώντας για τον πεζό και πραγματιστή άνδρα της (στο διήγημα «Μια ευφάνταστη γυναίκα») ή, άλλοτε, εμφανίζονται ατιθάσευτες και επιθυμούν σφόδρα να αντιπαρατεθούν με τις κυρίαρχες απόψεις και να διαδηλώσουν την αυταξία τους, ακόμη και αν τα πάντα είναι εναντίον τους, οι ελλείψεις τους (σωματικές ή ψυχολογικές) είναι εύγλωττες ή τα διλήμματα που ορθώνονται μπροστά τους έχουν τη δύναμη απαραβίαστου οχυρού (στα διηγήματα «Το σακατεμένο χέρι» και «Μια μικρή παρένθεση»). Παντού και πάντα θάλλει μέσα τους μια δύναμη που θέλει να υπερνικήσει όλες τις παραδόσεις, να πάει κόντρα στο ρεύμα, να ικανοποιήσει τη δίψα για ζωή μπρος στο μέγα ανικανοποίητο που τη συνθέτει.

Θα έλεγε κανείς πως ο Χάρντυ είναι ένας νεωτεριστής όχι τόσο ως προς την ανάπτυξη των θεμάτων του, αλλά ως προς την οπτική γωνία που τα αντικρίζει. Η δυναμική του έγκειται στο γεγονός ότι ξεπέρασε τις εμφανείς συμβατικότητες, πήγε κόντρα στο ρεύμα και δεν εμπλούτισε τους χαρακτήρες του με στοιχεία φτιαχτά, ονειρικά ή αδιάφορα ιδεαλιστικά. Αντιθέτως, δεν φοβήθηκε τα πάθη και τα λάθη. Δεν ντράπηκε για τις ορμές και τις εκκρίσεις του σώματος, δεν περιόρισε τη σωματικότητα και την υλικότητα των ηρώων του σε ένα σχήμα εξόχως τυπολατρικό και φορμαλιστικό – ίδιον της βικτωριανής εποχής. Ίσως γι’ αυτό, ακόμη και σήμερα, τα διηγήματά του διαβάζονται με άνεση, καθώς δεν κουβαλούν μια περιοριστική συμβατικότητα που θα μπορούσε να αγγίξει μόνο τους ανθρώπους εκείνης της εποχής. Είτε με κρινολίνο είτε με… μοντέρνο φουστάνι, οι ηρωίδες του (αλλά όχι μόνο αυτές) κουβαλούν την αιώνια λάβα που καίει τους ανθρώπους. Η μετάφραση ανήκει στον Γιάννη Κωστόπουλο, ενώ η έκδοση συμπληρώνεται από το επίμετρο της Άννας Σταματοπούλου.