Υπάρχουν μυθιστορήματα που ξεχωρίζουν από την πρώτη γραμμή, που αμέσως σε προετοιμάζουν για την αξία αυτού που θα διαβάσεις στη συνέχεια. Σε πολλούς ίσως να θυμίζει κάτι η φράση με την οποία ανοίγει το μυθιστόρημα του Λ.Π. Χάρτλεϊ Ο μεσάζων: «Το παρελθόν είναι μια ξένη χώρα: τα κάνουν όλα διαφορετικά εκεί», μια φράση που συνοψίζει εξαίσια το ταξίδι στη μνήμη, στο παρελθόν, στο θερμό καλοκαίρι του 1900 που θα πραγματοποιήσει ο ηλικιωμένος Λίο Κόλστον, όταν θα ανοίξει ένα κουτί που περιέχει το ημερολόγιό του εκείνης της περιόδου.

Εκείνο το θερμό καλοκαίρι, ο δεκατριάχρονος Λίο, παθιασμένος με τα ζώδια και τα ξόρκια, βρίσκεται αναπάντεχα φιλοξενούμενος του συμμαθητή του Μάρκους Μόντσλεϊ στο Μπράνταμ Χολ, την εξοχική κατοικία που νοικιάζει η οικογένειά του. Εκεί εντυπωσιάζεται με τη μεγαλύτερη αδερφή του φίλου του, τη Μάριαν, η οποία δείχνει να τον συμπαθεί ιδιαίτερα. Οι πλούσιοι μεγαλοαστοί γονείς της (ο πατέρας της είναι μεγαλοτραπεζίτης) σχεδιάζουν να την παντρέψουν με τον λόρδο Τρίμινχαμ, τον νόμιμο ιδιοκτήτη του Μπράνταμ Χολ, έναν άντρα συμπαθητικό, ο οποίος όμως επέστρεψε από τον πόλεμο των Μπόερς με παραμορφωμένη τη μισή πλευρά του προσώπου του. Η κοπέλα δεν επιθυμεί τον γάμο –και συχνά η στάση της απέναντι στον μέλλοντα σύζυγό της είναι εξαιρετικά ψυχρή–, αλλά δεν διανοείται καν να αντιτεθεί σε αυτόν. Παράλληλα, όμως, διατηρεί δεσμό με τον Τεντ, έναν αγρότη-ενοικιαστή του λόρδου Τρίμινχαμ. Ο αθώος και ανυποψίαστος Λίο πείθεται να γίνει ο αγγελιοφόρος του παράνομου ζευγαριού μεταφέροντας γράμματα και μηνύματα. Όταν ανακαλύπτει τυχαία τη φύση των μηνυμάτων, ο κόσμος του κλονίζεται και ο ίδιος παγιδεύεται σε ένα σκάνδαλο, οι συνέπειες του οποίου σημαδεύουν τη ζωή όλων των εμπλεκομένων και καθορίζουν τη διαδρομή του στην ενήλικη ζωή.

Γραμμένο το 1952, το μυθιστόρημα του Χάρτλεϊ θεωρείται μία από τις σπουδαιότερες δημιουργίες της αγγλόφωνης λογοτεχνίας. Μεταφέρει τους αναγνώστες πίσω στον χρόνο, στις αρχές ενός νέου και πολλά υποσχόμενου αιώνα, στο μεταίχμιο της ύστερης βικτωριανής περιόδου και της σύγχρονης εποχής. Σε αυτό το μεταβατικό, ρευστό ιστορικό πλαίσιο, ο νεαρός Λίο βιώνει τη δική του μετάβαση από την παιδική στην εφηβική ηλικία. Μεγαλωμένος σε μια διακριτά ιεραρχημένη κοινωνία, αντιλαμβάνεται την κατωτερότητα της δικής του κοινωνικής θέσης σε σύγκριση με αυτήν της οικογένειας του φίλου του, μια κατωτερότητα που προσπαθεί να κρύψει όσο περισσότερο μπορεί. Η απρόσμενη προσφορά της Μάριαν να του αγοράσει ένα καλοκαιρινό, δροσερό κοστούμι, αφού αυτός δεν έχει φέρει μαζί του (και φυσικά δεν διαθέτει τα χρήματα για να το αγοράσει), τον κάνουν να τη συμπαθήσει ακόμα περισσότερο και συνεισφέρουν στο να πειστεί να μεταφέρει τα μηνύματά της στον Τεντ. Φυσικά, είναι η ανατροφή του και η αντίληψη για την κοινωνία που τον ωθούν να θεωρήσει ως προσβολή στην κοινωνική ισορροπία την παράνομη σχέση ανάμεσα στη Μάριαν και έναν απλό αγρότη, όσο εντυπωσιακός και θελκτικός και αν φαίνεται αυτός, μια σχέση ολοκληρωτικά αντίθετη στη νοοτροπία μιας εποχής και μιας τάξης που επιβίωνε (και) χάρη στην πιστή τήρηση των κανόνων.

Βέβαια, πέρα από ένα κοινωνικό μυθιστόρημα και μια ιστορία χαμένης αθωότητας, Ο μεσάζων είναι ουσιαστικά μια ερωτική ιστορία χορογραφημένη πίσω από ένα πέπλο (ποτέ δεν παρακολουθεί ο αναγνώστης μια συνάντηση των δύο εραστών, αφού όλα ξεδιπλώνονται μέσα από τα παιδικά μάτια του Λίο), μια σχέση γεμάτη ένταση και πάθος. Ο αναγνώστης παρακολουθεί την εξέλιξη του παράνομου δεσμού μέσα από τα μάτια αυτού του προ-έφηβου που διακρίνει το σημαίνον, αλλά αγνοεί –λόγω ηλικίας και έλλειψης εμπειρίας– το σημαινόμενο. Παρά το γεγονός ότι ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται από τον πρόλογο κιόλας την κατάληξη αυτής της ερωτικής ιστορίας, αδημονεί για την πορεία της, για την τύχη των δύο νέων. Ο Χάρτλεϊ ήταν ένας τεχνίτης της γλώσσας και μέσα από τις λεπτοδουλεμένες περιγραφές του, από αυτές της φύσης και του θερμού καλοκαιριού που οδηγεί το σώμα στα άκρα, μέχρι αυτές των αριστοκρατικών εθιμοτυπικών που προσπαθεί να υιοθετήσει η μεγαλοαστική οικογένεια Μόντσλεϊ, μεταφέρει εύγλωττα το σύνολο των εμπειριών του νεαρού Λίο. Η εξαιρετική μετάφραση της Τόνιας Κοβαλένκο, οι επεξηγηματικές σημειώσεις στο τέλος του βιβλίου και το επίμετρο του Κολμ Τομπίν που συνοδεύει τη συγκεκριμένη έκδοση συμβάλλουν τα μέγιστα στην απόλαυση και την κατανόηση αυτού του σπουδαίου μυθιστορήματος.