Λισαβόνα, 1η Νοεμβρίου 1755…
Η Λισαβόνα του 18ου αιώνα ήταν η πολυπληθής πρωτεύουσα μιας ευημερούσας ναυτικής δύναμης: με τα πολύτιμα μέταλλα και το δουλεμπόριο από τις αποικίες της, η Πορτογαλία και η άρχουσα τάξη της κολυμπούσαν στο χρυσάφι. Και βέβαια ήταν μια χώρα φανατικά προσκολλημένη στον καθολικισμό, όπου η Ιερά Εξέταση λειτουργούσε ως ”κράτος εν κράτει”, διοργανώνοντας διωγμούς Εβραίων και ”αιρετικών”, συστηματικούς βασανισμούς και δημόσιες εκτελέσεις – με μία σαφή προτίμηση στο κάψιμο στην πυρά.
Ήσυχοι λοιπόν ότι βρίσκονται στο δρόμο του Θεού και ικανοποιημένοι από τις εμπορικές και ναυτικές τους επιτυχίες, οι κάτοικοί της εκείνο το πρωινό του Νοεμβρίου προσήλθαν μαζικά στις εκκλησίες, για να παρακολουθήσουν τη λειτουργία της γιορτής των Αγίων Πάντων. Λίγες ώρες αργότερα, ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού της θα ήταν νεκρό και η πόλη ισοπεδωμένη, από την τριπλή καταστροφή που θα χτυπούσε τη Λισαβόνα: πρώτα ήρθε ο μεγάλος σεισμός που δεν άφησε λίθο επί λίθου, σκοτώνοντας, τραυματίζοντας και εγκλωβίζοντας στα ερείπια χιλιάδες, έπειτα ακολούθησαν τα τεράστια παλιρροϊκά κύματα, παρασύροντας νεκρούς και ζωντανούς. Τέλος, η πυρκαγιά που προκλήθηκε από το σεισμό κατέκαιγε επί πέντε ολόκληρες ημέρες, ό,τι είχε απομείνει…
Με τη συγκλονιστική και ολοζώντανη περιγραφή εκείνης της τραγικής μέρας, βασισμένη σε μαρτυρίες επιζώντων, ξεκινά η εξαιρετικά ενδιαφέρουσα μελέτη του συγγραφέα και δημοσιογράφου Nicholas Shrady, με υπότιτλο ”Καταστροφή, δέος και ορθολογισμός στη Λισαβόνα του 1755”: στις σελίδες της εξετάζεται πώς ένα τρομερό φυσικό γεγονός, που είχε τεράστιο ψυχολογικό αντίκτυπο σε όλη την Ευρώπη (περιγράφεται και από τον Βολταίρο στον ”Καντίντ”, ενώ προβλημάτισε βαθιά το φιλόσοφο, όπως και όλο τον τότε πνευματικό κόσμο), άλλαξε την πορεία της δυτικής σκέψης και έγινε ορόσημο για τη διάδοση του ορθολογισμού και του Διαφωτισμού. Διότι, μέσα από τις στάχτες της καταστροφής, ο φωτισμένος νους του μαρκήσιου de Pombal, στον οποίο ο βασιλιάς ανέθεσε εν λευκώ τη διαχείριση της κρίσης και την ανοικοδόμηση της πόλης, διέβλεψε ότι επρόκειτο για μια ιστορική ευκαιρία να απαλλαγεί η Πορτογαλία από το σκοταδισμό και τις μεσαιωνικές πρακτικές της εκκλησιαστικής ηγεσίας.
Η εξιστόρηση αυτής της τιτάνιας προσπάθειας, όπου συναντήθηκαν η θέληση μιας ισχυρής προσωπικότητας με το ιστορικό προτσές, γίνεται από το συγγραφέα σε μικρά ευανάγνωστα κεφάλαια που καθόλου δεν κουράζουν τον αναγνώστη – αντιθέτως, ο τρόπος γραφής τους προσεγγίζει εκείνον ενός ιστορικού μυθιστορήματος περισσότερο, παρά μιας ”αυστηρής” ιστορικής μελέτης. Σε κάθε περίπτωση, πρόκειται για ένα βιβλίο από το οποίο κερδίζεις σε ιστορική γνώση (και οφείλω να ομολογήσω ότι το συγκεκριμένο ιστορικό γεγονός μου ήταν παντελώς άγνωστο), ενώ επιπλέον σου δίνει τροφή για σκέψη…
