Δαμάζεται η ιδιοφυία της τρέλας;

Πόσο εύκολο είναι να ξεχωρίσεις από το σύνολο, να αποφύγεις τους συμβιβασμούς, να αναζητήσεις το ανέφικτο, να εμβαθύνεις στην ουσία; Στη σημερινή εποχή είναι πραγματικά πολύ δύσκολο να διατηρήσεις κατ’ αρχάς την ακεραιότητά σου και την αυθεντική υπόσταση, με τόσες πηγές πληροφοριών, αλλά και με μια κοινωνία που, τουλάχιστον μέχρι πρότινος, αρκούνταν στην ευκολία της καλοπέρασης και τίποτα άλλο δεν είχε σημασία.

Στο εκπληκτικό διήγημα του Τσέχοφ «Ο μαύρος μοναχός», ο Κοβρίν είναι λέκτορας κι ένας νέος με λαμπρό μέλλον. Επισκέπτεται την οικογένεια που συνέβαλε στην ανατροφή του, τον χήρο  Γιεργκόρ Σεμιόνιτς και την κόρη του Τάνια. Το ειδυλλιακό περιβάλλον, μια έκταση γης μέχρι εκεί που φτάνει το μάτι, με διάφορα είδη φυτικής και ζωικής παραγωγής, καθώς και η ομορφιά της φύσης, απλώνεται μεγαλόπρεπα σ’ όλο το τοπίο. Εκεί, ως λέκτορας, δέχεται τον θαυμασμό του Γιεργκόρ και της Τάνια, των απλών καθημερινών ανθρώπων, που το μόνο που γνωρίζουν είναι η καλλιέργεια της γης. Αρέσκεται στο να ακούει για το πόσο ξεχωριστός είναι, με ιδιαίτερο μυαλό και αντίληψη που μπορούν να καλυτερέψουν το μέλλον της ανθρωπότητας. Δεν αργεί η στιγμή που ο Γιεργκόρ θα εκμυστηρευτεί στον Κοβρίν ότι θα ήθελε να παντρευτεί την κόρη του. Κι ο Κοβρίν, ο οποίος ήδη ένιωθε μικρά, άτακτα σκιρτήματα για τη νεαρή κοπέλα, θα δεχθεί.

Ώσπου, περπατώντας στην εξοχή, ο Κοβρίν θα δει από μακριά έναν ανεμοστρόβιλο, σκούρο και ορμητικό, να έρχεται προς το μέρος του. Καθώς τον πλησιάζει ο ανεμοστρόβιλος, κόβει ταχύτητα και μεταμορφώνεται σ’ έναν μαύρο μοναχό που γνέφει στον Κοβρίν κι ύστερα εξαφανίζεται. Λίγες ημέρες μετά εμφανίζεται και πάλι στο ίδιο σημείο, όπου ο Κοβρίν είναι και ο ίδιος εκεί. Ξεκινούν να συζητούν για τα αέναα ερωτήματα της ζωής, για τη φυσιολογία του ανθρώπου, για την ιδιοσυγκρασία του ίδιου του Κοβρίν. Κι ενώ οι ετοιμασίες για τον γάμο συνεχίζονται, ο λέκτορας αναζητά παντού τον μαύρο μοναχό, που άλλοτε κάνει την εμφάνισή του κι άλλοτε όχι. Η ψυχή του σιγά σιγά μεταπηδά σ’ έναν κόσμο αποκλεισμένο και μοναχικό, το λαμπρό μυαλό του εγκλωβίζεται και αναζητά τον κόσμο πίσω απ’ όσα φαίνονται, η καρδιά του χτυπά για να παρέχει την απαιτούμενη ενέργεια για να βρει όσα οι άλλοι δεν αντιλαμβάνονται. Κι όσο πιο πολύ διεισδύει στον απομονωμένο κόσμο του, τόσο απομακρύνεται και ο δρόμος της επιστροφής εξαφανίζεται.

Το διήγημα του Άντον Τσέχοφ «Ο μαύρος μοναχός» δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά τον Ιανουάριο του 1894 στο περιοδικό «Καλλιτέχνης». Πρόκειται για ένα αινιγματικό διήγημα για την αδάμαστη κατάσταση των ιδιαίτερων ανθρώπων, εκείνων που αντιλαμβάνονται πέρα από τα γεγονότα, που συναισθάνονται στη σιωπή, που ευθυγραμμίζονται με το παρελθόν και οραματίζονται το μέλλον. Εκείνων που συνήθως κρύβονται στον δικό τους κόσμο και παρατηρούν, καθώς αφουγκράζονται τη ματαιότητα της μη αληθινής υπόστασης, την εξουσιαστική μανία και το συγκρουσιακό καθεστώς ως έμφυτα στοιχεία της ανθρώπινης ψυχής.

Γι’ αυτό και ο Κοβρίν καταστρέφει τους γύρω του, καθώς υπεισέρχεται σε μια κατάσταση που το έξοχο μυαλό του δεν μπορεί να διαχειριστεί. Η σύγκρουση με την Τάνια και τον Γιεργκόρ είναι αναπόφευκτη, κλείνοντας οριστικά την πόρτα επιστροφής στον απλό καθημερινό κόσμο. Από την πρώτη συνάντηση με τον μαύρο μοναχό και κατόπιν των επόμενων συναντήσεων επί της ουσίας μένει μόνος του, προσπαθώντας εναγωνίως να ανακαλύψει όσα έχει ανάγκη ο άνθρωπος. Η σκοτεινή μοναξιά του ιδιοφυούς, εξ ου και μαύρος μοναχός, έχοντας βάλει και τα δύο πόδια σ’ ένα ταξίδι χωρίς επιστροφή.

Εξαιρετική η μετάφραση των Ολέγ Τσυμπένκο και Μζία Εμπραλίτζε, αλλά και το επίμετρο της Βιργινίας Γαλανοπούλου, όπου αναφέρονται πέραν των υπολοίπων και στοιχεία για το πώς εμπνεύστηκε ο συγγραφέας το συγκεκριμένο διήγημα.

Το θεωρώ μια από τις καλύτερες ιστορίες μαζί με το «Από τι ζουν οι άνθρωποι» του Τολστόι των Ρώσων ρεαλιστών. Πραγματικά αξίζει να το διαβάσετε και να το ξαναδιαβάσετε.