Πρόκειται για ένα ιδιαίτερα τολμηρό και προκλητικό μετανεωτερικό μελέτημα που επιχειρεί να αποκαθηλώσει πολλά από τα τοτέμ του νεοελληνικού ιδεολογικού εποικοδομήματος καταβαραθρώνοντας «αγίους» ή «μάρτυρες» κι αποδομώντας με εξαιρετικά χειρουργική θα έλεγα προσοχή μεθόδους, μεθοδεύσεις, διαπλοκές και συμπορεύσεις πολυβραβευμένων και καταξιωμένων πια στη Συλλογική Συνείδηση πνευματικών ανθρώπων της περίφημης γενιάς του τριάντα που αποδείχτηκε εκ των υστέρων γενιά εξουσίας κι επιβολής των δικών της νεωτερικών ιδεολογημάτων, αφού συνέπτυξε την αρχαιολατρία με μια γερή δόση λαϊκισμού, του στιλ «καρπαζωμένος Καραγκιόζης, ευέλικτος, διπλωμάτης κι επαίτης».
Ο Κώστας Βούλγαρης είναι ένας εμβριθής μελετητής με γερή φιλολογική αρματωσιά αλλά και ιστορικές γνώσεις που υπερβαίνουν τα όρια του όποιου επαγγελματισμού. Λειτουργεί στο εν λόγω επίτευγμα και ως κριτικός Τέχνης, αφού χρησιμοποιώντας σαν εργαλεία του την αναλογία (κυρίως) και την αντίστιξη, ανα-γνωρίζει στο έργο του μάλλον παρεξηγημένου Εγγονόπουλου, υπόγειες διαδρομές «συμβολικού φορτίου» που υπερβαίνουν τον όρο υπερ-ρεαλισμός και τον αναδεικνύουν ως συνειδητό πνευματικό μαχητή στον αντίποδα μιας ομάδας άσημων τότε νεαρών μεγαλοαστικής ή μεσοαστικής καταγωγής που έμελλε να διαμορφώσουν την κυρίαρχη άποψη περί ελληνικότητος που ισχύει ακόμη και σήμερα, στα χρόνια της αποδομητικής παγκοσμιοποίησης, στη μεταμοντέρνα (ισοπεδωτική) χρήση του σύγχρονου πολιτικού λόγου, αφού η Τέχνη, η Λογοτεχνία, η Ιστορία και η εμπράγματος Φιλοσοφία (όπως λέμε «Εμπράγματο Δίκαιο») γράφεται μεν από τους ισχυρούς, συντάσσεται δε από τους αδυνάμους, τους ηττημένους, που δεν τολμούν ή δεν μπορούν να αμφισβητήσουν εμπράκτως τις κατεστημένες κάθε φορά απόψεις για το ποια είναι η «αντικειμενική» Ιστορική Αλήθεια.
Κάθε λαός και κάθε εποχή, κάθε ομάδα και κάθε έθνος, κάθε γκρουπ και κάθε γκρουπούσκουλο, όλες οι συν-μορίες (ή συν-μωρίες) αναζητούν επειγόντως κι εναγωνίως ένα ευρέως αναγνωρίσιμο σύμβολο προκειμένου να συνταχθούν υπό τη σημαία του και να «σηκώσουν το δικό τους μπαϊράκι».
Φαίνεται λοιπόν, από αυτή την άκρως πρωτότυπη «ανάγνωση» του ρηξικέλευθου Κώστα Βούλγαρη, πως ήρθε καιρός να αμφισβητήσουμε και να κατεδαφίσουμε τις σιγουριές και τις βεβαιότητες που μας παρέχουν αισθητική, φιλοσοφική, εθνική και γλωσσική ασφάλεια μέχρι σήμερα. Ήρθεν, ως φαίνεται, η πολυπόθητη εκείνη ώρα κι η στιγμή, μετά την εκπνοή (βιολογική και πνευματική) της περίφημης «γενιάς του εβδομήντα» να δημιουργήσουμε ένα καινούργιο κίνημα αναδίφησης των στυγνών ιστορικών δεδομένων και με αυτά ως όπλο, ως βάση κι ως πεδίο αναφοράς να ερμηνεύσουμε τα «επίσημα», τα καθιερωμένα και κατεστημένα έργα Λόγου ή και Τέχνης με μια καινούργια ματιά, αντάξια του παγκοσμιοποιημένου «χωριού» στο οποίο ζούμε τώρα που όταν φταρνίζεται κάποιος στην Κίνα βήχουμε εμείς στην Αθήνα, έμπλεοι από πληροφορίες που κατακλύζουν τον εγκέφαλο και ταράζουν τον ψυχισμό μας, έτοιμοι να εκραγούμε προς άλλες αναδομήσεις, αναδημιουργίες κι ανακρυσταλλώσεις του επιστητού. Οι προηγούμενοι έκαναν ό,τι μπορούσαν κι ό,τι εδύναντο. Οι νέοι μας σήμερα, σπουδαγμένοι και μορφωμένοι, όχι μόνον στο καμίνι της ζωής, αλλά σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του κόσμου, κυριολεκτικά, ή «εξ αποστάσεως μαθητές», «αιώνιοι φοιτητές» στο μεγάλο πανεπιστήμιο της ζωής, οι σημερινοί αμφισβητίες, άσημοι ακόμη και «ανώνυμοι» ίσως, έρχονται με τη σειρά τους να αμφισβητήσουν τα «ιερά και τα όσια» ενός ολάκερου αιώνα και να στήσουν τα δικά τους είδωλα με τις δικές τους αρμονικές και με νεότευκτες απόψεις που θα πάρει καιρός (τριάντα με σαράντα χρόνια, ίσως και νωρίτερα) μέχρι να γίνουν κι αυτές με τη σειρά τους «παγιωμένες αντιλήψεις», αν όχι και προκαταλήψεις. Θέσφατα πάντως θα γίνουν, ούτως ή άλλως όταν αφυδατωθούν, αποξηρανθούν κι αποδυναμωθούν από το εφηβικό σφρίγος που τις ενδυναμώνει.
Ο Κώστας Βούλγαρης κινείται με ευελιξία ακροβάτη ανάμεσα σε λογοτεχνικές γενιές, ιστορικές εποχές, πολιτικά ρεύματα και αισθητικούς «-ισμούς» επιζητώντας ενδεχομένως τη διαμόρφωση μιας καινούργιας τάσης ερμηνείας κειμένων και πινάκων, εικαστικών γεγονότων και θεατρικών παραστάσεων, κινηματογραφικών ή διαδικτυακών ταινιών με μόνο εργαλείο το «τι βλέπουμε εδώ» κι όχι τι νομίζουμε πως βλέπουμε, ή τι νομίζανε οι άλλοι πως πρέπει επειγόντως να αναμασήσουμε. Ο μεγάλος ανθρωπολόγος Κλοντ Λεβί-Στρος τόλμησε να ομολογήσει τη μεγάλη αλήθεια πως ποτέ δεν βλέπουμε πραγματικά τους άλλους, τους «πρωτόγονους», τους διαφορετικούς, αλλά προβάλλουμε πάνω τους τις δικές μας δεισιδαιμονίες, προκαταλήψεις ή προκατασκευασμένες ιδέες. Κι αυτοί, οι ταλαίπωροι, συμμορφώνονται θέλοντας και μη, μέχρις ενός σημείου βεβαίως. Αυτή η αυταπόδεικτη κι αναντίρρητη αρχή έχει πολλές επιστημολογικές εφαρμογές.
Στην παρούσα περίσταση, ο Κώστας Βούλγαρης αρθρώνει έναν επαναστατικό, «αιρετικό» λόγο, αμφισβητεί κι αποδομεί, γκρεμίζει ή αναστηλώνει είδωλα, σκιές και μετεικάσματα του συλλογικού φαντασιακού μας.
Η εργασία αυτή μπορεί να λειτουργήσει ως υπόδειγμα για εκσυγχρονισμένες κι έγκυρες διεπιστημονικές έρευνες και διατριβές, αν θέλουμε να ξεπεράσουμε την άκρατη εξειδίκευση που μας επέβαλε η ραγδαία εξέλιξη της Τεχνολογίας, αν θέλουμε να σταθούμε επάξια στις επάλξεις τις πνευματικές, αν θέλουμε να φανούμε αντάξιοι της κληρονομιάς που οι προηγούμενες γενεές μας παρέδωσαν, αν θέλουμε να είμαστε τίμιοι απέναντι στον εαυτό μας και ήσυχοι απέναντι στη συνείδησή μας. «Η αλήθεια θα μας λυτρώσει», όσο κι αν φαίνεται «χριστιανικό» αυτό.
Ιδιαίτερο κοινωνιολογικό και ιστορικό ενδιαφέρον έχει και η ιδεολογική σύγχυση της Αριστεράς, που αναγκάστηκε ή δεν μπόρεσε να αντισταθεί σε ανοίκεια ιδεολογικά συμπιλήματα αμφιβόλου πολιτικής ορθότητος.
Ο Κώστας Βούλγαρης δεν αθωώνει κανέναν, δικαιώνει όμως τον Εγγονόπουλο και προβάλλει τον γενναίο, διαφωτιστή κι ευρωπαϊστή Κολοκοτρώνη ως «αντίπαλον δέος» του εξιδανικευμένου Μακρυγιάννη.
Απολύτως επιτυχημένο εγχείρημα. Τουλάχιστον ως προς την απολύτως ορθολογική δομή της επιχειρηματολογίας και ως προς την απολύτως μαθηματική, επιστημονική θα έλεγα, μέθοδο που εφαρμόζει.
Τα λοιπά θα τα δικαιώσει ο Χρόνος.
Για την ώρα, πρέπει να στρέψουμε τα ώτα μας και την προσοχή μας σε μια φωνή που δεν αναμασάει τα λεγόμενα των άλλων, αλλά τολμάει να αρθρώσει τη δική του καινοτόμα άποψη παραπέμποντας όπου δει, ακόμα και σε κείμενα των συγχρόνων του, ειδικά σ’ αυτούς. Το αποτέλεσμα είναι κάτι παραπάνω από άριστον.
Ελπίζω να έχει συνέχεια στον χώρο και στον χρόνο και να πολλαπλασιάζονται ανάλογες τάσεις επανεκτιμήσεως των όποιων «κεκτημένων».
Στην Επιστήμη τίποτα δεν είναι αποκρυσταλλωμένο κι η ρευστότητα προσεγγίζει κατά το δυνατόν την απειρία της όποιας «Αλήθειας», ούτως ή άλλως διϋποκειμενικής όταν αναφερόμαστε σε πολιτισμικά-πολιτιστικά προϊόντα και προπαγανδιστικά ιδεολογήματα υπέρ της μιας ή της άλλης τάσεως, έτσι όπως κλίνει κάθε φορά ο άξονας της Ιστορίας, άλλοτε προς τη συντήρηση κι άλλοτε προς την πρόοδο, εναλλάξ.
Ο επιστήμονας και ο πανάξιος πνευματικός άνθρωπος θα πρέπει να στέκει ψυχρός απέναντι στα φαινόμενα, να παρατηρεί τις ενεργειακές μεταβολές, να μετράει τακτικά τη «θερμοκρασία» του Συλλογικού Συνειδητού (κι Υποσυνειδήτου), αν θέλει να γίνει ταγός, ή απλώς να προπορεύεται σε αυτή τη δύσκολη ανηφορική πορεία της Αρετής, όπου το μόνο διακύβευμα είναι ο Λόγος και το μόνο προσδοκώμενο όφελος η σχετική αλλά πάντοτε επιθυμητή αίσθηση και απόδοση του Δίκαιου. Κι εδώ θα κλείσω με έναν στίχο από τον Γιώργο Σεφέρη που «βάλλεται» αλλά και προβάλλεται εξαιρετικά σε αυτό το βιβλίο ως κύριος διαμορφωτής ενός ολόκληρου οικοδομήματος περί «ελληνικότητος»: «Τα κουπιά τους δείχνουν το μέρος που κοιμούνται στ’ ακρογιάλι. Κανείς δεν τους θυμάται πια. Δικαιοσύνη».
Τον Νίκο Εγγονόπουλο και τον θυμούμαστε και τον εκτιμούμε. Καιρός είναι να αρχίσουμε και να τον ευγνωμονούμε για τον διαφορετικό κι αθόρυβο δρόμο που χάραξε και μας κληροδότησε.
Ο Κώστας Βούλγαρης εγγράφει υποθήκες (όπως λέγαμε παλιά) για μια Κριτική της Λογοτεχνίας, της Τέχνης και της Ιστορίας, που θα βασίζεται αποκλειστικά και μόνον στην αντικειμενική παρατήρηση προβαίνοντας σε ερμηνείες αναλογικές κι αντιστικτικές, ανοικτές ίσως σε αντιρρήσεις, πρόσφορες σε κάθε διαλογική αντιπαράθεση, στέρεα όμως και γερά δομημένες πάνω σε ατράνταχτα στοιχεία κι ανθεκτικά επιχειρήματα. Κι όλα αυτά με μετανεωτερικό τρόπο αποδόμησης-ανάμειξης-αναδημιουργίας.
Υποκλίνομαι με σεβασμό στην τόλμη του. Θέλει κότσια να κάνεις κάτι τέτοιο. Μόνος εναντίον όλων. Ή σχεδόν…
Ανυπομονώ να παρακολουθήσω και να συμμετάσχω στον διάλογο και στις αντιπαραθέσεις που θα πυροδοτηθούν από αυτή την πέτρα στα λιμνάζοντα νερά της κατεστημένης δοκησισοφίας.