Το άτομο και ο πόλεμος

Ο Ανδρέας Μήτσου έχει γράψει επτά συλλογές διηγημάτων και τέσσερα μυθιστορήματα, ενώ έχει αποσπάσει το βραβείο Γραμμάτων Κώστα Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών για τη συλλογή διηγημάτων «Σφήκες» και το βραβείο Αναγνωστών ΕΚΕΒΙ-ΕΡΤ για τη νουβέλα του «Ο κύριος Επισκοπάκης». Στο τελευταίο του μυθιστόρημα ο συγγραφέας καταπιάνεται με το θέμα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, έτσι όπως τον βιώνει ένας νεαρός στρατιώτης.

Ο Γιάννος, ο νεαρός στρατιώτης του τίτλου, φεύγει από το σπίτι του για να υπηρετήσει στον στρατό. Τα δύο βασικά χαρακτηριστικά του Γιάννου είναι ότι είναι υπερβολικά όμορφος και αρκετά αφελής. Το ξέσπασμα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου τον βρίσκει να πολεμά στο μέτωπο, ενώ στη συνέχεια βρίσκεται στην Τουρκία, στη Μέση Ανατολή και την Ιταλία, όπου και τραυματίζεται σοβαρά. Ο έρωτάς του για μια Λιβανέζα διαταράσσει τις ψυχικές του ισορροπίες για ένα διάστημα, αλλά τελικά ο Γιάννος κάνει μια ακόμα θυσία για την πατρίδα: εγκαταλείπει τη γυναίκα που αγαπά. Τραυματισμένος επιστρέφει στην πατρίδα, όπου οι δικοί του άνθρωποι τον θεωρούσαν πεθαμένο και αδυνατούν να χειριστούν συναισθηματικά την επιστροφή του. Ο αρραβώνας του με μια κομμουνίστρια και η άρνησή του να διαλέξει παράταξη στις εμφύλιες διαμάχες, του κοστίζουν τη σύνταξη αναπηρίας πολέμου και τον οδηγούν στο να γίνει τιμωρός.

Άφθονα είναι τα μυθιστορήματα που έχουν γραφτεί για τον πόλεμο και τις συνέπειές του στο σύνολο. Εδώ, ο συγγραφέας παραμερίζει το σύνολο και εστιάζει στο άτομο και μάλιστα σε ένα άτομο αγαθό, που βιώνει τον πόλεμο ως έχει κι όχι ως μια ευκαιρία να διαλέξει στρατόπεδα και να καρπωθεί οφέλη. Ο Γιάννος πολεμά για την πατρίδα του και για αυτήν κάνει όλες τις θυσίες. Στον πόλεμο βλέπει την ασχήμια του ανθρώπου, αλλά αυτός δεν χάνει την ανθρωπιά του. Στόχος του παραμένει η επιστροφή στην πατρίδα, αλλά, όταν τα καταφέρνει να γυρίσει, τότε βιώνει καταστάσεις που τον πληγώνουν περισσότερο και από τα τραύματα του πολέμου: τα αδέρφια του τον υποδέχονται μουδιασμένα –είναι πιο εύκολο να αγαπάς τον νεκρό ήρωα, παρά τη ζωντανή υπενθύμιση του πολέμου–, η επιτροπή συντάξεων για τους αναπήρους πολέμου δεν του δίνει τη σύνταξη που δικαιούται, ενώ ακόμα και οι συγχωριανοί του φαίνεται να τον μισούν επειδή δεν καταδικάζει ξεκάθαρα τους κομμουνιστές. Αλλά ο Γιάννος έχει ζήσει τόσες μάχες και έχει συμπορευτεί τόσο καιρό με τον πόλεμο που του είναι αδύνατο να πάρει θέση σε ακόμα έναν, ιδιαίτερα σε έναν εμφύλιο πόλεμο.

Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί την πρωτοπρόσωπη αφήγηση του Γιάννου για να παρουσιάσει την ιστορία του. Το πρώτο μέρος του μυθιστορήματος είναι ουσιαστικά μια ατελείωτη περιγραφή του πολέμου. Το δεύτερο μέρος –το οποίο, αν και πιο στατικό, έχει μεγαλύτερη δυναμική από το πρώτο–, εστιάζει στην επιστροφή του Γιάννου και στην αδυναμία προσαρμογής του στην πατρίδα για την οποία πολέμησε. Ο Γιάννος είναι πια ένας ξένος. Και ο ίδιος το αισθάνεται, αφού αυτός δεν άλλαξε, αλλά οι γύρω του προσαρμόστηκαν σε μια πραγματικότητα από την οποία αυτός απουσίαζε για αρκετό καιρό. Η πατρίδα που αγαπά έρχεται να τον πληγώσει.

«Ο κίτρινος στρατιώτης» είναι ένα μυθιστόρημα για τις συνέπειες του πολέμου στο άτομο. Ο πόλεμος δεν είναι μόνο οι μάχες μιας χώρας, οι νίκες ή οι ήττες της, αλλά και οι ατομικές ιστορίες των στρατιωτών της. Μια τέτοια ιστορία αφηγείται ο Ανδρέας Μήτσου. Την ιστορία του όμορφου στρατιώτη που πολέμησε για μια πατρίδα που στο τέλος θα τον προδώσει με τον χειρότερο τρόπο: τον παραμερίζει επειδή αρνείται να αναγνωρίσει έναν εμφύλιο πόλεμο.