«Φίλοι μου, πόσο καταθλιπτικός είναι ο κόσμος γύρω μας!»

(σ. 140)

Με την παραπάνω αποθαρρυντική φράση κλείνει το εκτενές διήγημά του ο σπουδαίος λογοτέχνης Νικολάι Γκόγκολ. Το στοιχείο  που κάνει τη φράση αυτή τόσο δυνατή και ουσιαστική είναι το γεγονός ότι αποτελεί την πρόταση που ολοκληρώνει σαν μια τέλεια αντίθεση μια εξαιρετικά αστεία και καυστική ιστορία – ας μην ξεχνάμε την καυστική πένα του Γκόγκολ στον θεατρικό «Επιθεωρητή» και τα «Παντρολογήματα».

Πρωταγωνιστές στην ιστορία του Γκόγκολ είναι φυσικά οι δύο Ιβάν: ο Ιβάν Ιβάνοβιτς και ο Ιβάν Νικιφόροβιτς. Πρόκειται για δύο άντρες εντελώς αντίθετους μεταξύ τους, τόσο στην εμφάνιση όσο και στον χαρακτήρα. Τους ενώνει, όμως, μια μεγάλη φιλία. Ώσπου μια μέρα για μια ασήμαντη αφορμή οι δύο άντρες τσακώνονται τόσο σοβαρά ώστε από φίλοι μετατρέπονται σε εχθρούς. Η μικρή επαρχιακή πόλη στην οποία μένουν αναταράσσεται όταν ο τσακωμός τους φτάνει μέχρι τα δικαστήρια. Κανένας από τους συμπολίτες τους δεν μπορεί να πιστέψει ότι αυτοί οι δύο καρδιακοί φίλοι μισούν τόσο πολύ ο ένας τον άλλο. Προσπαθούν να επέμβουν και να τους συμφιλιώσουν αλλά δεν καταφέρνουν τίποτα, αφού εκεί που πριν υπήρχε η αγάπη τώρα υπάρχει μόνο το πείσμα.

Ο Γκόγκολ χωρίζει την ιστορία του σε επτά κεφάλαια και χρησιμοποιεί την πρωτοπρόσωπη αφήγηση, με έναν αφηγητή που σχολιάζει τα πάντα: από τα ρούχα των κατοίκων της μικρής πόλης μέχρι τον νερόλακκο που αποτελεί και το μοναδικό αξιοθέατό της. Οι δύο Ιβάν περιγράφονται αναλυτικά από τον συγγραφέα ώστε οι αντιθέσεις τους να είναι εμφανείς και ο αναγνώστης να μπορεί εύκολα να τους δει στο μυαλό του. Ο καβγάς τους είναι ασήμαντος, αλλά το πείσμα τους τεράστιο. Αυτό το πείσμα είναι ο μοναδικός λόγος που οι δύο φίλοι δεν ξεπερνούν ποτέ τον τσακωμό τους. «Ο καβγάς των δύο Ιβάν» δίνει την  ευκαιρία στον συγγραφέα να γράψει για ένα από τα πιο αγαπημένα του θέματα: την ανούσια και χωρίς ουσιαστικούς στόχους ζωή της τάξης των επαρχιωτών γαιοκτημόνων. Παράλληλα, καυτηριάζει τη δικαιοσύνη, τη γραφειοκρατία και τη στασιμότητα της επαρχιακής ζωής με τέτοιο τρόπο που είναι αδύνατο ο αναγνώστης να μην χαμογελάσει: όταν μια καστανή γουρούνα εισβάλλει στο δικαστήριο και κλέβει την καταγγελία του Ιβάν Νικιφόροβιτς εναντίον του Ιβάν Ιβάνοβιτς, το αστείο εντοπίζεται στο γεγονός ότι οι δικαστικές αρχές συσκέπτονται αρκετή ώρα για το τι θα κάνουν και τελικά στέλνουν αίτημα για διευκρίνιση στον περιφερειάρχη.

Πολύ καλή η μετάφραση και εξαιρετικό το επίμετρο της κυρίας Βιργινίας Γαλανοπούλου.