Η αλληλογραφία ως ιστορική πηγή

Άοκνος ερευνητής των πρωτογενών πηγών καθ΄ όλη την πορεία της πολύπλευρης ενασχόλησής του με την έρευνα, την ιστορία και την τέχνη, ο Διονύσης Ν. Μουσμούτης εξέδωσε πρόσφατα το τελευταίο του πόνημα με τον τίτλο Ο Διονύσιος Ταβουλάρης, η Ευαγγελία Παρασκευοπούλου και η Δούκισσα των Αθηνών. Το βιβλίο εστιάζει στην αλληλογραφία του ζακυνθινής καταγωγής ηθοποιού και θιασάρχη Διονύσιου Ταβουλάρη (1840-1928) και μιας από τις πρώτες βεντέτες του ελληνικού θεάτρου, της Ευαγγελίας Παρασκευοπούλου (1865-1938) με τον διπλωμάτη, ποιητή και θεατρικό συγγραφέα Κλέωνα Ρίζο Ραγκαβή ((1842-1917) σχετικά με το ανέβασμα του έμμετρου, πεντάπρακτου δράματός του Η δούκισσα των Αθηνών (1888), το οποίο και οι δύο επιθυμούσαν να ανεβάσουν κατά την περίοδο των Ολυμπιακών Αγώνων του 1896.

Όπως αναφέρει ο Βάλτερ Πούχνερ στον πρόλογο της μελέτης «η σχολιασμένη έκδοση αλληλογραφίας είναι από τις πιο απαιτητικές φιλολογικοϊστορικές δουλειές που έχει η ιστοριογραφία», καθώς απαιτεί από τον ερευνητή όχι μόνο την ορθή αποκρυπτογράφηση των χειρογράφων, αλλά και την προσεκτική εξακρίβωση ιστορικών γεγονότων, κοινωνικών συνθηκών και προσωπικών στοιχείων ώστε ο σχολιασμός της αλληλογραφίας να είναι ουσιαστικός και διαφωτιστικός. Ο συγγραφέας, έπειτα από προσεχτική έρευνα στο αρχείο του Κλ. Ραγκαβή που βρίσκεται στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη, αναλύει εξαντλητικά τις επιστολές των Ταβουλάρη και Παρασκευοπούλου, διασταυρώνει και την παραμικρή λεπτομέρεια και παρουσιάζει την περιπετειώδη διαδρομή της Δούκισσας των Αθηνών μέχρι να φτάσει στη μεγαλοπρεπή πρεμιέρα της επί ελληνικού εδάφους στις 27 Οκτωβρίου 1896 από τον θίασο της Παρασκευοπούλου στο Μέγα Θέατρο Αθηνών (Δημοτικό).

Η μελέτη χωρίζεται ουσιαστικά σε δύο μέρη. Το πρώτο μέρος ξεκινά με τα βιογραφικά στοιχεία των τριών προσώπων που εμπλέκονται στην αλληλογραφία, της Παρασκευοπούλου, του Ταβουλάρη και του Ραγκαβή. Στη συνέχεια φροντίζει να κατατοπίσει τον αναγνώστη για τη θεατρική κατάσταση της συγκεκριμένης περιόδου, τα κυρίαρχα θεατρικά είδη, τους θιάσους, τις σχέσεις ανάμεσα σε θιάσους ή ηθοποιούς, τις περιοδείες, αλλά και τις προσπάθειες της επιτροπής των Ολυμπιακών Αγώνων να δημιουργήσει (και να επιχορηγήσει) έναν Ολυμπιακό θίασο που θα αναλάμβανε να δώσει παραστάσεις κατά τη διάρκεια των αγώνων – κάτι που τελικά δεν κατέστη δυνατόν να γίνει. Με αυτόν τον τρόπο ανασυνθέτει το ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο μέσα στο οποίο ανταλλάχθηκαν αυτές οι επιστολές, ώστε να γίνουν κατανοητές και οι παραμικρές λεπτομέρειές τους. Ακολουθεί η ανάλυση των επιστολών, με τις απαραίτητες εξηγήσεις και διευκρινίσεις των σημείων που χρήζουν προσοχής. Το πρώτο μέρος ολοκληρώνεται με την παρουσίαση της παράστασης και της υποδοχής που αυτή έτυχε από τον Τύπο της εποχής.

Το δεύτερο μέρος παρουσιάζει τις δεκαεννέα επιστολές που υπάρχουν στο αρχείο, καθώς και το χειρόγραφο συμβόλαιο που συνέταξε ο Ραγκαβής και υπέγραψε η Παρασκευοπούλου πριν από το ανέβασμα της παράστασης. Στο επίμετρο περιλαμβάνονται κείμενα του Ραγκαβή και του προξένου στη Φιλιππούπολη αναφορικά με την εκεί παράσταση της Δούκισσας των Αθηνών από τον θίασο της Παρασκευοπούλου το 1889, άρθρα εφημερίδων σχετικά με τις προσπάθειες σύστασης Ολυμπιακού θιάσου, αλλά και κριτικές για την παράσταση του 1896.

Το βιβλίο του Διονύση Ν. Μουσμούτη είναι διπλά ενδιαφέρον: αφενός καταφέρνει να προσφέρει στον αναγνώστη μια καταγραφή της θεατρικής κατάστασης στα τέλη του 19^ου αιώνα και να του δώσει πρόσβαση στον άγνωστο κόσμο των θιάσων της εποχής, αφετέρου αναδεικνύει τη σημασία της αλληλογραφίας (προσωπικής ή επαγγελματικής) ως πρωτογενούς  πηγής στην ιστορική –και θεατρική εν προκειμένω– έρευνα.