Μαθηματικές αναλογίες
Στο τέταρτο μυθιστόρημά του, ο δικηγόρος από τη Θεσσαλονίκη, Γιάννης Γρηγοράκης, επιλέγει ως χώρο δράσης τη Γερμανία λίγο πριν από την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία (1929-1931) και την αρχαία Αθήνα της εποχής του Πλάτωνα (380-378 π. Χ.). Ο νεαρός Ολλανδός καθηγητής Μαθηματικών, Μπάρτελ Λέεντερτ βαν ντερ Βέρντερ, έχει έρθει στο Βερολίνο για να συναντήσει τον καθηγητή φον Βιλαμόβιτς, αυθεντία στον αρχαίο κόσμο. Θέλει να του θέσει μία αντίφαση που εντόπισε στο έργο του Πλάτωνα «Πολιτεία», όπου εκφράζεται αισιόδοξα και στη συνέχεια απαισιόδοξα όσον αφορά την επίλυση του δήλιου προβλήματος: το διπλασιασμό του κυβικού όγκου, και συγκεκριμένα ενός βωμού κυβικού σχήματος που υπήρχε στο ιερό του Απόλλωνα στη Δήλο. Παράλληλα, αντιπροσωπεία Δηλίων, υπό τον άρχοντα Αριστόξενο και τον ιερέα Θεοκλή, φθάνει στην Αθήνα για να ζητήσει τη βοήθεια του Πλάτωνα στην επίλυση του προβλήματος που, σύμφωνα με το χρησμό της Πυθίας, θα διώξει από το νησί τους την οργή του θεού και τα δεινά που αυτή, όπως πιστεύουν, επισώρευσε.
Τα κεφάλαια για την περίοδο του Μεσοπολέμου και εκείνα για τον αρχαίο κόσμο εναλλάσσονται, δίνοντάς μας μια σφαιρική εικόνα της κατάστασης: οι συνέπειες της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης είναι βαρύτερες στη Γερμανία, λόγω της υποχρέωσης καταβολής πολεμικών αποζημιώσεων. Φτώχεια και εξαθλίωση, διαδηλώσεις και αύξηση της επιρροής του ναζιστικού κόμματος. Στην αρχαία Αθήνα, συμμορίες καταδιώκουν τους Δημοκρατικούς Θηβαίους φυγάδες. Ο στρατηγός Χαβρίας προσπαθεί να ανασυστήσει την Αθηναϊκή Συμμαχία. Κι ενώ οι νεαροί μαθητές του γεύονται απαγορευμένες ηδονές έξω από την πύλη της Ακαδημίας, ο Πλάτων πασχίζει να ολοκληρώσει το έργο της ιδανικής πολιτείας του.
Το δήλιο πρόβλημα δίνει την αφορμή στο συγγραφέα να ανατρέξει στις προσπάθειες για την επίλυσή του. Για τους περισσότερους, ίσως, από εμάς τα δεκάδες ονόματα που παρελαύνουν στις σελίδες του βιβλίου θα μας ήταν εντελώς άγνωστα, αν δεν υπήρχαν περιοχές και δρόμοι της Αθήνας για να μας τα θυμίζουν. (Για να μην αναφερθούμε σε ονόματα διάσημων μαθηματικών του 20ού αιώνα.) Γιατί, αντίθετα απ΄ό,τι ονειρευόταν ο Πλάτωνας, ούτε τα μαθηματικά ούτε η φιλοσοφία φαίνεται να κατέχουν σημαντική θέση στη ζωή μας. Για όσους, ωστόσο, πιστεύουν πως η μαγεία των μαθηματικών (και της φιλοσοφίας) έγκειται στην προσπάθεια κατανόησης του κόσμου και της ζωής που ζούμε, ο «Διαβήτης του Πλάτωνα» μπορεί να αποδειχθεί ένα εξαιρετικά διεγερτικό ανάγνωσμα.
Λύση στο δήλιο πρόβλημα δεν βρίσκεται. Ή, μάλλον, ο Πλάτωνας απορρίπτει τη λύση που του δίνει ο Πυθαγόρειος μαθηματικός Αρχύτας από τον Τάραντα, γιατί δεν ταιριάζει στη φιλοσοφία του (δεν μπορεί να αποδεχτεί μια λύση που δεν στηρίζεται στη χρήση του διαβήτη). Όμως ο Μπάρτελ θα βρει τη λύση και θα την παρουσιάσει στον φον Βιλαμόβιτς λίγο πριν από το θάνατο του τελευταίου. Γιατί ο άνθρωπος είναι το μέτρο των πραγμάτων. Η εσωτερική σύγκρουση του Πλάτωνα ανάμεσα στον κόσμο των ιδεών και την πραγματικότητα, που αποστρέφεται, αποτυπώνεται ως αντίφαση σε εδάφια της «Πολιτείας» του. Όπερ έδει δείξαι.
Αλλά «Ο Διαβήτης του Πλάτωνα» επιγράφεται και ως πολιτικό μυθιστόρημα. Οι αναλογίες ανάμεσα στο Βερολίνο και την αρχαία Αθήνα, από τη μία, και την πολιτική και οικονομική κατάσταση που βιώνουμε σήμερα σε παγκόσμιο και τοπικό επίπεδο, από την άλλη, είναι εκπληκτικές. Η «οργή της μεσαίας τάξης και της άνεργης διανόησης» (σελ. 218) δεν έφερε το τέλος του καπιταλισμού, αλλά ένα νέο φασισμό. Η συντριβή της μεσαίας τάξης και η δημιουργία στρατιών άνεργων νέων πτυχιούχων σήμερα, τι προοιωνίζεται;