Θέατρο δόλιων σκιών στην Πράγα

Η μοναξιά έχει επτά πετσιά, ο τραχύς αστυνομικός Μπέρνι Γκούντμαν ένα και ταλαιπωρημένο, αλλά συνάμα και εννιά ζωές. Όσες του έχει προσδώσει ο  Σκοτσέζος συγγραφέας, Φίλιπ Κερ. Από το «The Pale Criminal»(1991), έως το πρόσφατο «A Man Without Breath» (2013)· από την Κούβα, στις ΗΠΑ, στη Ν. Αμερική και τώρα –με ένα αξιοσημείωτο πισωγύρισμα του χρόνου–, στο θλιμμένο Βερολίνο του Χίτλερ· από τη δεκαετία του ’50 στη μακάβρια καταβύθιση των σκοτεινών χρόνων του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Διόλου άσχημα για έναν μυθιστορηματικό ήρωα που έχει αγαπηθεί για την αντισυμβατικότητα, την κυνική πρόσδεσή του σ’ ένα παράξενο αξιακό σύστημα ζωής, αλλά και για τη μακάρια επιμονή του στο καθήκον.

Με νωπά ακόμα τα ψυχικά τραύματα από την παρουσία του στο Ανατολικό Μέτωπο, ο Γκούντμαν επιστρέφει στη γενέτειρά του, το Βερολίνο, αλλά τίποτα δεν του φέρνει στο νου τα παλιά κλέη. Περνοδιαβαίνει μια πόλη-φάντασμα που πλήττεται από τις ελλείψεις βασικών αναγκών, όπου κυριαρχεί η μοχθηρία, η εκμετάλλευση και ο βαρύς ίσκιος του ναζιστικού καθεστώτος.

Οι περιπέτειες του αστυνόμου θα ξεκινήσουν από την προσπάθεια εξιχνίασης της δολοφονίας ενός Ολλανδού εργάτη, θα συνεχιστούν με τη γνωριμία του με τη θωπευτική και μυστηριακή Αριάνε και θα καταλήξουν σε ένα ταξίδι στο βάθος της κόλασης: στην εξοχική έπαυλη του δυσώδους Προστάτη του Ράιχ στη Βοημία και Μοραβία, Ράινχαρντ Χάιντριχ (επονομαζόμενου και «Δήμιου»). Ο Γκούντμαν αποδέχεται –εκών άκων– την «πρόσκληση» του αφεντικού του και αναγκάζεται να συγχρωτιστεί με αξιωματούχους της Γκεστάπο και των Ες Ες κάτω από την ίδια στέγη. Τη στιγμή μάλιστα που ο ίδιος διακηρύττει με κάθε δυνατό τρόπο την απέχθειά του προς τον Χίτλερ και τους ομοίους του.

Η δολοφονία του τέταρτου υπασπιστή του Χάιντριχ, Άλμπερτ Κούτνερ, μετατρέπει τη συγκατοίκηση σε ένα θέατρο δόλιων σκιών. Με διαλόγους- «διαμάντι», με κοφτή ματιά και με πρωτοπρόσωπη αφήγηση που δεν αφήνει τίποτα ασχολίαστο, ο Κερ στήνει μια παράσταση «τεράτων». Η νουάρ έκφανση του μυθιστορήματος παραμένει αδιάπτωτη, όμως την πρωτοκαθεδρία παίρνει η αναψηλάφηση εκείνης της γκρίζας περιόδου. Με τρόπο ευθύ, ο Κερ μάς παρουσιάζει τους βυζαντινισμούς και τις δολοπλοκίες στα ανώτατα κλιμάκια του Τρίτου Ράιχ. Οι στρατηγοί του Χίτλερ εμφανίζονται ωσάν ένα μάτσο μικρόψυχα ανθρωπάρια, μακελάρηδες δίχως ηθικούς φραγμούς, ηδονοθήρες που μπρος στο προσωπικό συμφέρον τους δεν διστάζουν να σκοτώσουν, να βυσσοδομήσουν, εντέλει να καταστρέψουν, για να σώσουν το τιποτένιο τομάρι τους. Ο πληγωμένος ηθικά Γκούντμαν, αν και ο σαρκασμός δεν του λείπει, μοιάζει να θέλει να κάνει πράξη το ακατόρθωτο: να βρει τον δολοφόνο του Κούτνερ, να σώσει την υπόληψή του, αλλά και να μαντρώσει ένα κοπάδι άγριων λύκων, δίχως απώλειες. Φευ, κανείς δεν γλυτώνει, διότι κανείς δεν εμφανίζει το αληθινό του πρόσωπο. Οι ήρωες της «Μοιραίας Πράγας» είναι υποταγμένοι στο σχήμα «δράση – απόκρυψη». Είναι διεφθαρμένοι μέχρι το κόκαλο, επιδίδονται σε ένα ανελέητο κυνήγι μαγισσών (κατά των Εβραίων και των ομοφυλόφιλων), αλλά ταυτόχρονα διαπράττουν το ένα έγκλημα μετά το άλλο.

Διπλοί πράκτορες, καταχθόνιοι σχεδιασμοί, το κυνηγητό του Τσέχου αντιστασιακού Βάτσλαβ Μόρατσεκ (τελευταίο άπιαστο μέλος της ομάδας «Τρεις Μάγοι») από τον Χάιντριχ, η απόπειρα δολοφονίας του Γερμανού Προστάτη του Ράιχ, ο περίεργος ρόλος της Αριάνε, οι παρακολουθήσεις ακόμα και των ακραιφνών ναζί, ο δολοφόνος του Κούτνερ, τα λουκούλλεια γεύματα στην έπαυλη, ο προδότης Χ που δίνει πληροφορίες στους Βρετανούς· όλα τούτα συνθέτουν ένα περίεργο κουβάρι έντασης, φρίκης, αποτροπιασμού και παραίτησης.

Ο Κερ δεν «κατασκευάζει» νουάρ μυθιστορήματα, αλλά ξαναγράφει ένα κομμάτι ιστορίας προσδίδοντάς του λογοτεχνικό επίχρισμα. Ο καμβάς είναι ανοιχτός σε κάθε ερμηνεία (ακόμα και όταν όλα τα μυστήρια λύνονται και το λουτρό αίματος πνίγει κάμποσο κόσμο). Μέχρι και ο πολυμήχανος Γκούντερ θα καταλάβει, στο τέλος, πως έπεσε θύμα των καταστάσεων και χρησιμοποιήθηκε πολλάκις και για διαφορετικούς κάθε φορά λόγους.

Τίποτα δεν ξεφεύγει από τον Κερ σ΄αυτό το καλοδουλεμένο μυθιστόρημα, όπως άλλωστε και σε όλα τα υπόλοιπα οκτώ, με πρωταγωνιστή τον Γκούντερ. Να σημειωθεί πως για τις απαιτήσεις του συγκεκριμένου μυθιστορήματος, ο Κερ χρειάστηκε να μεταβεί στην Πράγα, να επισκεφθεί την έπαυλη όπου διέμενε ο Χάιντριχ, «για να με πιάσει η ιστορία από το χέρι», όπως δήλωσε σε μια συνέντευξή του.

Η εξαίσια μετάφραση είναι του Δημήτρη Αθηνάκη.