Για πάντα φίλοι
«Υποσχεθείτε μου πως ό,τι και αν συμβεί, θα μείνουμε για πάντα φίλοι» σ. 435
Σμύρνη. Μια κοσμοπολίτικη πόλη, μια πόλη όπου στις αρχές του 20ού αι. ζούσαν αδελφωμένα άνθρωποι διαφορετικών εθνοτήτων και θρησκειών. Μουσουλμάνοι, Χριστιανοί, Οθωμανοί, Έλληνες, Αρμένιοι, Λεβαντίνοι. Με δυο λέξεις: «Σμυρνιοί», «Μικρασιάτες».
Το πρώτο μυθιστόρημα της σκηνοθέτιδας Μαρίας Ηλιού Μια φιλία στη Σμύρνη παρακολουθεί τη στενή φιλία τεσσάρων παιδιών, απ’ όταν ήταν οχτώ χρονών, το 1912, και μέχρι την Καταστροφή της Σμύρνης το 1922 και τη Νέα Υόρκη το 1962. Τέσσερα παιδιά, και οι οικογένειές τους, διαφορετικών θρησκειών και εθνοτήτων –της Άννας Βλαστού, του Ρεσάτ Κασαμπά, της Ρόζας Μπερμπεριάν και του Ισαάκ Μοντιάνο–, όλοι τους ευυπόληπτοι πολίτες και αγαπητοί, πρόθυμοι να προσφέρουν χείρα βοηθείας σε όποιον έχει ανάγκη.
Από τη μία η αθωότητα των παιδιών και τα ευτυχισμένα και ανέμελα παιδικά τους χρόνια και από την άλλη, όσο τα χρόνια περνούν και μαύρα σύννεφα μαζεύονται πάνω από τη Σμύρνη και τη Μικρά Ασία, η ανησυχία των μεγάλων, οι προβληματισμοί τους, ο αγώνας τους να γλιτώσουν τους διπλανούς τους από τους διωγμούς, η έγνοια τους για το τι μέλλει γενέσθαι. Η πόλη, ωστόσο, πάντα καταφέρνει να παραμείνει αλώβητη. Τα παιδιά μεγαλώνουν, γίνονται έφηβοι, η αθωότητα σταδιακά χάνεται και τη θέση της παίρνουν τα πρώτα ερωτικά σκιρτήματα και οι επιθυμίες σχετικά με τον ποιον δρόμο θέλουν να ακολουθήσουν. Η Άννα θέλει να σπουδάσει ζωγραφική, η Ρόζα να γίνει γιατρός, σαν τον πατέρα της, ο Ρεσάτ μηχανικός, ο Ισαάκ μαγεύεται με ό,τι έχει να κάνει με τη φωτογραφία και την κινηματογράφηση. Θα τα καταφέρουν; Ενώ, παράλληλα, η ομόνοια μεταξύ των Σμυρνιών φαίνεται να κλονίζεται. Οι διωγμοί του 1914 και ο Ευρωπαϊκός Πόλεμος συντελούν στο παραπάνω. Ρήγμα έχει δημιουργηθεί που όσο πηγαίνει, βαθαίνει, για να οδηγηθούμε, εντέλει, στην Καταστροφή της Σμύρνης και την επικράτηση των Τούρκων. Και στο τέλος οι ήρωες, που κάποτε ήταν τόσο κοντά, σκορπίστηκαν στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα. Για να ξαναβρεθούν όλοι μαζί, το ίδιο ενωμένοι, έπειτα από χρόνια.
Όταν η Ιστορία γίνεται ένα με τις μυθιστορηματικές ιστορίες των ηρώων ενός βιβλίου. Όταν οι ζωές των παραπάνω ηρώων κυλούν και εξαρτιόνται από τον ρου της Ιστορίας. Όταν η Ιστορία αυτή δεν αποτελεί απλά το background μιας ιστορίας, αλλά ενσωματώνεται άψογα σε αυτή.
Έντονη εικονοποιία, λεπτομερείς ζωντανές περιγραφές που κόβουν κυριολεκτικά την ανάσα. Με αποκορύφωμα το συγκλονιστικό δόσιμο της ατμόσφαιρας και των γεγονότων, λεπτό προς λεπτό, της Καταστροφής. Με λόγο απλό, αφήγηση κινηματογραφική και τόσο ζωντανή που ο αναγνώστης αισθάνεται πως ό,τι διαβάζει, συμβαίνει μπροστά στα μάτια του. Νοσταλγικό, με τις «αναμνήσεις» να ξεπηδούν από παντού.
Η Μαρία Ηλιού γράφει και παραδίδει στο αναγνωστικό κοινό ένα μυθιστόρημα κόσμημα, που αποτυπώνει με απλό, αλλά μοναδικό τρόπο, με αφορμή την ιστορία των τεσσάρων φίλων και των οικογενειών τους, ένα σημαντικό κομμάτι της ελληνικής Ιστορίας των αρχών του 20ού αι.∙ αυτό της μικρασιατικής καταστροφής. Μαζί με τη ζωή στην πόλη αυτή. Ένα βιβλίο που δικαίως τιμήθηκε με το βραβείο αφηγηματικού πεζού λόγου του Ιδρύματος Κώστα και Ελένης Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών.
