Ένα ανατρεπτικό, κλασικό μυθιστόρημα
Η αρετή φορά πέπλο,
η διαφθορά μάσκα
Βίκτωρ Ουγκώ
Η ”Κάθρην” του Άγγλου βικτωριανού συγγραφέα W. M. Thackeray, είναι ένα μυθιστόρημα γεμάτο ένταση, σκληρότητα και ανθρώπινα πάθη, βασισμένο στην αληθινή ιστορία μιας γυναίκας που δολοφόνησε με φρικτό τρόπο το σύζυγό της, το 18ο αιώνα στην Αγγλία. Η πρωταγωνίστριά του αποτελεί κλασική περίπτωση αντι-ηρωίδας: επιπόλαιη, ματαιόδοξη και αδίστακτη, μια ”διπλωματούχος ακόλαστη”, όπως την χαρακτηρίζει ο ίδιος ο συγγραφέας.
Η αφήγηση ξεκινά στο πανδοχείο μιας αγγλικής επαρχιακής πόλης, όπου η πτωχή, πλην καθόλου τίμια, δεκαεξάχρονη Κάθρην υποκύπτει στην ερωτική πολιορκία ενός αξιωματικού αριστοκρατικής καταγωγής και γίνεται ερωμένη του. Από την ένωσή τους προκύπτει ένα παιδί, αλλά σύντομα η κοπέλα θα διαπιστώσει ότι τα όνειρά της να γίνει κόμισσα απέχουν πολύ απ’ την πραγματικότητα, αφού ο εραστής της ετοιμάζεται να παντρευτεί μια πλούσια κληρονόμο. Και τότε θα κάνει το πρώτο βήμα στο μονοπάτι που χρόνια αργότερα θα την οδηγήσει στο έγκλημα: αποπειράται να τον δηλητηριάσει – δεν τα καταφέρνει και φεύγει κυνηγημένη…
Στην περιπλάνησή της θα συναντήσει τον άντρα που την αγαπούσε χωρίς ανταπόκριση και αυτή τη φορά, βρισκόμενη σε αδιέξοδο, θα δεχτεί να τον παντρευτεί. Έχοντας πια φτάσει στα σαράντα της χρόνια, ο κόμης θα επανεμφανιστεί στη ζωή της και θα την διεκδικήσει ξανά όχι από έρωτα αλλά για να διασκεδάσει την πλήξη του. Για μια ακόμα φορά η Κάθρην θα πιστέψει ότι οι φιλοδοξίες της θα εκπληρωθούν και θα αποφασίσει, με συνεργό τον έφηβο γιο της, να ξεφορτωθεί το σύζυγό της δολοφονώντας τον, ώστε να μείνει ελεύθερη. Όταν το έγκλημά τους αποκαλυφθεί, μητέρα και γιος θα καταδικαστούν σε θάνατο: ο νεαρός θα οδηγηθεί στην αγχόνη, ενώ εκείνη θα καεί στην πυρά…
Η ιστορία της Κάθρην αποτελεί το πρώτο μυθιστόρημα του Thackeray και δημοσιεύτηκε σε συνέχειες (1839-1840) στο δημοφιλές βικτωριανό περιοδικό Frazer’s Magazine. Ο συγγραφέας, που μερικά χρόνια αργότερα θα γράψει το ”Μπάρυ Λίντον” και το θρυλικό ”Πανηγύρι της Ματαιοδοξίας”, ήδη παρουσιάζει εδώ το μέγεθος του ταλέντου του: η αλύπητη σατιρική του πένα και η διεισδυτική κριτική ματιά του ξεγυμνώνουν εντελώς τους ήρωες από οποιοδήποτε εξωραϊσμό ή δικαιολογία, αποκαλύπτοντας την ανηθικότητά τους ως το μοναδικό κίνητρο των πράξεών τους, ενώ απορρίπτοντας όλες τις αφηγηματικές συμβάσεις της εποχής του τους απεικονίζει ως ζωντανά πρόσωπα και όχι ως μυθιστορηματικούς χαρακτήρες.
Θέλοντας να ασκήσει κριτική στα βιβλία του Charles Dickens, στα οποία οι ”κακοί” παρουσιάζονται ως θύματα της τύχης και των κοινωνικών συνθηκών, ενώ ακόμα και η πιο μαύρη ψυχή μπορεί να μετανοήσει και να μεταστραφεί, ο Thackeray αποδίδει τα πρόσωπα του έργου του -πληβείους και αριστοκράτες- ως απόλυτα διεφθαρμένους και εντελώς αμετανόητους για τις πράξεις τους χαρακτήρες. Η μόνη στιγμή που μέσα από τον κυνισμό και την ειρωνεία της γραφής του διαφαίνεται μια στάλα οίκτου για την ηρωίδα του, είναι στην περιγραφή του πραγματικά μαρτυρικού θανάτου της Κάθρην στην πυρά – στιγματίζοντας ταυτόχρονα τη βαρβαρότητα των δημοσίων εκτελέσεων και τη δίψα της ”πολιτισμένης” αγγλικής κοινωνίας για αίμα.
Η γλώσσα που χρησιμοποιεί ο Thackeray αποτελεί (όπως και του Wilde) χαρακτηριστικό παράδειγμα του περίφημου αγγλικού ”wit”: ένας συνδυασμός δηλαδή ευφυΐας, ειρωνείας και ιδιόμορφου χιούμορ που φτάνει έως την παραδοξολογία, όπου χωρίς να ξεπέφτει κάποιος στη χυδαιότητα και διατηρώντας την επίφαση της ευγενικής συμπεριφοράς, μπορεί να είναι λεκτικά ανελέητος. Αν αυτό το στυλ γραφής είναι του γούστου σας, τότε πραγματικά θα απολαύσετε την ανάγνωση του βιβλίου. Μοναδική δυσκολία οι συνεχείς αναφορές του συγγραφέα σε πρόσωπα και περιστατικά της εποχής του που αναγκάζουν τον αναγνώστη να ανατρέχει στις σημειώσεις στο τέλος του βιβλίου – τις οποίες έχει επιμεληθεί ο μεταφραστής του έργου και άξιος συγχαρητηρίων για το αποτέλεσμα, Γιώργος Μπλάνας.
Το εύρημα του συγγραφέα να παρουσιάζει ως αφηγητή της ιστορίας έναν σύγχρονό του διαβόητο εγκληματία, οι σκηνοθετικές οδηγίες που δίνονται για το ανέβασμα στο θέατρο της σκηνής του φόνου, καθώς και ο ρόλος-κλειδί που έχει ένας εκ πρώτης όψεως δευτερεύων αφηγηματικά χαρακτήρας, αποτελούν μερικά μόνο δείγματα της συγγραφικής δεινότητας του Thackeray και της ανατρεπτικής ματιάς του – με αποκορύφωμα τα υποτιθέμενα σχόλια του αρχισυντάκτη που επιμελήθηκε το κείμενο, στο κάτω μέρος των σελίδων. Κι αν η θέση του συγγραφέα ότι οι εγκληματίες γεννιούνται και δεν γίνονται δεν μπορεί να γίνει αποδεκτή (τουλάχιστον όχι από την υπογράφουσα που είναι της ”σχολής” του μεγάλου ουμανιστή Ουγκώ), γεγονός παραμένει ότι η ”Κάθρην” αποτελεί ένα κλασικό μυθιστόρημα ενός κλασικού συγγραφέα που ανατρέπει όλες τις συμβάσεις του κλασικού μυθιστορήματος – το αποτέλεσμα είναι ένα πρωτοποριακό και ευφυές κείμενο από έναν κορυφαίο στυλίστα της αγγλικής λογοτεχνίας.
