Τελετή ενηλικίωσης

Ένα μυθιστόρημα «πέρασμα» από την εφηβεία στην ενηλικίωση, από μια χώρα σε μια άλλη, από μια συγκεκριμένη, κλειστή ζωή σε μία τελείως διαφορετική με ανοιχτούς ορίζοντες, είναι ο «Καναδάς» του Ρίτσαρντ Φορντ, με μεγαλύτερο ατού του την καλοδουλεμένη, λυρική γραφή: ακολουθεί πιστά την παράδοση του αμερικανού μυθιστορήματος καθώς αφηγείται την τοιχογραφία μιας κοινωνίας και το προσωπικό στίγμα των ηρώων του σε αυτήν.

Με αφηγητή τον έφηβο γιο μιας οικογένειας σε μια μικρή πόλη των ΗΠΑ το1960, παρακολουθούμε την πορεία των τεσσάρων μελών της προς την καταστροφή, όταν οι γονείς, ένας απόστρατος γοητευτικός πιλότος και μια διανοούμενη δασκάλα, αποφασίζουν (χωρίς να το πολυσκεφτούν) να ληστέψουν μια τράπεζα, προκειμένου  να ξεπεράσουν τα οικονομικά τους προβλήματα. Φυσικά συλλαμβάνονται λίγες μέρες αργότερα, και τα δύο δίδυμα παιδιά τους, ένα αγόρι και ένα κορίτσι, μένουν  μόνα τους στον κόσμο προσπαθώντας να καταλάβουν τι τους συνέβη και τι θα κάνουν από ’δω και πέρα. Αντιμέτωποι με τη μοίρα των παιδιών που καταλήγουν σε κρατικά ιδρύματα ανηλίκων, οι δυο έφηβοι θα επιλέξουν τη φυγή: το κορίτσι θα το σκάσει μόνο του προς άγνωστη κατεύθυνση ενώ ο αφηγητής θα διασωθεί από μια οικογενειακή φίλη, που θα τον φυγαδεύσει στον Καναδά, για να ζήσει με τον εκκεντρικό αδερφό της. Εκεί θα ανακαλύψει μια καινούργια ζωή που δεν μπορούσε ποτέ να φανταστεί για τον εαυτό του και θα γίνει μάρτυρας ακραίων γεγονότων που θα ολοκληρώσουν τη βίαιη ενηλικίωσή του.

Ομολογώ ότι ο «Καναδάς» δεν με κέρδισε εξαρχής παρά τη γοητεία της γραφής του, δεδομένου ότι η περιγραφή της ζωής στις ΗΠΑ τη δεκαετία του ’60 είναι ένα θέμα που εγώ τουλάχιστον το έχω διαβάσει σε πάρα πολλά βιβλία (και δει σε άλλες τόσες ταινίες), σε βαθμό που αισθάνομαι ότι έχω σχεδόν προσωπικές αναμνήσεις από εκείνη την περίοδο. Αλλά όταν το βιβλίο φτάνει στην περιγραφή της ληστείας και κυρίως των γεγονότων που ακολούθησαν, με αποκορύφωμα τη φυγή στον Καναδά και τα όσα δραματικά συμβαίνουν στον ήρωα εκεί, συνειδητοποίησα το πόσο καλός συγγραφέας είναι ο Φορντ στην απόδοση των ψυχογραφημάτων των χαρακτήρων αλλά και των δομικών αλλαγών που επιφέρει στον καθένα μας η δική του τελετή της ενηλικίωσης. Και κατά την εκτίμησή μου, αυτό είναι το κέντρο βάρους του βιβλίου: οι δύο ανήλικοι ήρωες, και κυρίως ο αφηγητής, «βαφτίζονται» μέσα από το αίμα, το σεξ και το σοκ (ακριβώς όπως συνέβαινε στις παραδοσιακές τελετές περάσματος των παιδιών στις φυλετικές κοινωνίες) και μυούνται στον μυστηριώδη γι’ αυτούς μέχρι τότε, σκληρό κόσμο των ενηλίκων.

Από τα καλύτερα σημεία του βιβλίου, οι υπέροχες περιγραφές  του Καναδά, οι απέραντες ανοιχτωσιές που βρίθουν άγριας ζωής και εξίσου άγριων ανθρώπων (με την έννοια του μη εξημερωμένου στον αστικό τρόπο ζωής), αλλά και ο τρόπος που αποδίδει ο συγγραφέας τους χαρακτήρες των δύο γονιών και τη μεταξύ τους σχέση: ο γλυκομίλητος, όμορφος αλλά επιπόλαιος, Νότιος και η κλειστή σαν στρείδι Εβραία δασκάλα που διαβάζει Ρεμπώ, συνθέτουν ένα ιδιόρρυθμο ζευγάρι που ξεχωρίζει σαν τη μύγα μες το γάλα στη μικρή συντηρητική πόλη, αλλά αγαπιούνται με τον δικό τους τρόπο και κυρίως αποτελούν ομάδα απέναντι στους μικροαστούς και τους θρησκόληπτους του κοινωνικού τους περίγυρου. Και τουλάχιστον σε ό,τι με αφορά, τους λάτρεψα και τους δύο, συγχωρώντάς τους την ανοησία που τους οδήγησε στη φυλακή και διέλυσε την οικογένειά τους. Στα δικά μου μάτια, επηρεασμένη σίγουρα και από την αγάπη του αφηγητή γι’ αυτούς, μοιάζουν περισσότεροι ήρωες παρά ανόητοι, με τον παιδικό ηρωισμό τού να πηδάς από μια ταράτσα πιστεύοντας ότι δεν θα πάθεις τίποτα. Και σε αυτό το σημείο, υπάρχει μια εξαιρετικά ευφυής αντιστροφή ρόλων από τον συγγραφέα: οι δύο έφηβοι είναι πιο ώριμοι από τους γονείς τους, πιο υποψιασμένοι για την πραγματικότητα αυτού του κόσμου και με περισσότερες αντοχές.

Κλείνοντας, θα χαρακτήριζα τον «Καναδά» ως ένα φιλόδοξο μυθιστόρημα-τοιχογραφία μιας εποχής και μας κοινωνίας, από έναν συγγραφέα με τη στόφα του σπουδαίου αφηγητή και με την ικανότητα να ζωντανεύει χαρακτήρες, τοπία, έμψυχα και άψυχα και να δημιουργεί κείμενα τόσο ανοιχτά προς τον αναγνώστη ώστε όταν τα διαβάζει να κατοικεί μέσα τους.