Όψιμος ισπανικός νατουραλισμός

Όπως είναι απόλυτα φυσιολογικό και κατανοητό, ελάχιστα είναι αυτά που γνωρίζει το ελληνικό κοινό για την ισπανική λογοτεχνία του 19^ου αιώνα. Είναι πολύ ευχάριστο, λοιπόν, το γεγονός ότι οι εκδόσεις Οδυσσέας κάνουν μια σοβαρή προσπάθεια να συστήσουν στους Έλληνες αναγνώστες Ισπανούς λογοτέχνες του 19^ου αιώνα. Ένα από τα μυθιστορήματα που μας προτείνουν είναι το «Καλάμια και λάσπη» του Vicente Blasco Ibáñez (1867-1928), ενός συγγραφέα έντονα πολιτικοποιημένου, που επηρεάστηκε ιδιαίτερα από τη Βαλενθιάνικη Αναγέννηση.

Στο «Καλάμια και λάσπη» η ιστορία λαμβάνει χώρα στη λιμνοθάλασσα της Αλμπουφέρα και συγκεκριμένα σε ένα από τα χωριά της, το Παλμάρ. Πρωταγωνιστές της ιστορίας είναι τρεις γενιές μιας οικογένειας. Ο παππούς, ο μπαρμπα-Παλόμα, ένας γέρος βαρκάρης, σκληραγωγημένος και σκληρός, αλλά σεβαστός από όλους, ο γιος του, ο Τόνο, ο οποίος καταφέρνει να απογοητεύσει τον πατέρα του εγκαταλείποντας τη λιμνοθάλασσα σε μια προσπάθεια να δαμάσει τη γη και ο εγγονός, ο Τονέτ, ένας νεαρός γοητευτικός, αλλά τεμπέλης και με εύκολες μεταπτώσεις που συνεχώς αλλοιώνουν τον χαρακτήρα του. Ο έρωτάς του για τη Νελέτα, τη νεαρή γυναίκα του άρρωστου και, κυρίως, πλούσιου ταβερνιάρη του Παλμάρ, ξυπνάει τα κουτσομπολιά του χωριού και γεννάει εγκλήματα που είναι αδύνατο να συγχωρεθούν.

Μέσα από τα δέκα, άψογα δομημένα  κεφάλαια του μυθιστορήματος ο συγγραφέας καταφέρνει να παραδώσει την εικόνα μιας εποχής και ενός τρόπου ζωής που ουσιαστικά έχει πια χαθεί. Η λιμνοθάλασσα, ζωντανή, βρώμικη, θελκτική και αποκρουστική ταυτόχρονα, είναι η πηγή ζωής του χωριού και ταυτόχρονα ο χειρότερος εχθρός του. Οι κάτοικοι, εγκλωβισμένοι σε έναν συγκεκριμένο τρόπο ζωής, χωρίς καμία εναλλακτική λύση, ζουν και πεθαίνουν (συχνά πρόωρα) δίπλα της. Η οικογένεια Παλόμα είναι μια από τις πολλές που ζουν στο χωριό. Τρεις γενιές αντρών δεμένων από το αίμα και χωρισμένων από την ατομική νοοτροπία. Και οι τρεις θα δοκιμαστούν και οι τρεις θα πρέπει να κάνουν σκληρές επιλογές, αλλά ο δρόμος που θα ακολουθήσει ο Τονέτ, ο εγγονός, είναι αυτός που θα οδηγήσει στην καταστροφή. Η Νελέτα, η αγαπημένη του Τονέτ, είναι μια αντισυμβατική ηρωίδα και ο συγγραφέας τονίζει όλα τα στοιχεία που είναι απαραίτητα για να κερδίσει τη συμπάθεια και την αντιπάθεια του αναγνώστη: το φτωχό και αβοήθητο κορίτσι, η παραμελημένη κοπέλα, μεταμορφώνεται σε μια νεαρή γυναίκα αδίστακτη, φιλόδοξη και αποφασισμένη να αποκτήσει όσα θεωρεί ότι της χρωστά η ζωή. Και τίποτα δεν μπορεί να τη σταματήσει.

Το «Καλάμια και λάσπη» –το οποίο κατατάσσεται σήμερα στα καλύτερα 100 έργα της ισπανικής λογοτεχνίας όλων των εποχών– είναι ένα καθαρά νατουραλιστικό μυθιστόρημα, με αρκετά ηθογραφικά στοιχεία βέβαια, απαιτητικό, αλλά και με έναν αξιοπρόσεκτο εσωτερικό ρυθμό που στο τελευταίο μέρος φθάνει σε ένα κρεσέντο εικόνων και συναισθημάτων.

Πολύ καλή η μετάφραση της κας Σαμπεθάι και ιδιαίτερα κατατοπιστικό το επίμετρο του κ. Κοσμίδη.