Η Ελλάδα μέσα από το φωτογραφικό φακό
Τρεις, σχεδόν, δεκαετίες έρευνας και μελέτης της ελληνικής φωτογραφίας χρειάστηκαν για να ολοκληρωθεί το πόνημα ”Ιστορία της Ελληνικής Φωτογραφίας 1839-1970”. Έργο σημαντικό τόσο για την ιστορία της τέχνης όσο και για την ελληνική ιστορία, τιμήθηκε με Έπαινο από την Ακαδημία Αθηνών. Δημιουργός του ο Άλκης Ξ. Ξανθάκης, ιστορικός της φωτογραφίας, φωτογράφος και δάσκαλος (διευθύνει τη σχολή φωτογραφίας του ΑΚΤΟ, της πρώτης σχολής φωτογραφίας στην Ελλάδα).
Στις σελίδες της καλαίσθητης έκδοσης από τον ”Πάπυρο” (η πρώτη έκδοση του έργου έγινε το 1981 από το ΕΛΙΑ και φτάνει χρονικά έως το 1960), συμπυκνώνεται η ιστορική εξέλιξη της φωτογραφικής τέχνης στην Ελλάδα. Ξεκινώντας από τις βασικές αρχές της φωτογραφίας όπως τις προσέγγισε η αρχαία ελληνική σκέψη και επιστήμη και φτάνοντας μέχρι το 1970, καταγράφεται η ζωή και το έργο των σπουδαιότερων Ελλήνων και ξένων φωτογράφων που δούλεψαν ή ταξίδεψαν στον ελλαδικό χώρο: από τους πιο επώνυμους έως τους λαϊκούς, πλανόδιους φωτογράφους, που απαθανάτισαν γενιές και γενιές Ελλήνων σε πάρκα και πλατείες.
Δεν πρόκειται όμως για ένα ξερό, ακαδημαϊκό κείμενο που απευθύνεται μόνο στους σχετικούς με τη φωτογραφία και την τέχνη εν γένει. Ο λόγος του Άλκη Ξανθάκη δεν συνοδεύει απλώς το φωτογραφικό υλικό και τα βιογραφικά των φωτογράφων: με γλώσσα όσο το δυνατόν πιο οικεία, παρά την απαραίτητη χρήση τεχνικών όρων, ο συγγραφέας εμβαθύνει στον ιστορικό, πολιτικό και κοινωνικό ρόλο της ελληνικής φωτογραφίας και την αποδίδει στους αναγνώστες ως έναν καθρέφτη της ελληνικής κοινωνίας.
Ειλικρινά, τα λόγια μιας κριτικής παρουσίασης δεν επαρκούν για να μεταφέρουν το μέγεθος και τον πλούτο του φωτογραφικού θησαυρού που ο δημιουργός διέσωσε για τις επόμενες γενιές μέσα σ’ αυτό το έργο.
Τοπία της Αθήνας αλλά και της επαρχίας που οι νεότεροι δεν μπορούσαμε καν να φανταστούμε ότι υπήρξε κάποτε τόσο όμορφη, πορτρέτα καλλιτεχνικά αλλά και πιο ρεαλιστικά, σημαντικών προσωπικοτήτων και απλών, καθημερινών ανθρώπων της βιοπάλης, σπάνιες ιστορικές φωτογραφίες μεγάλων πολιτικών και στρατιωτικών γεγονότων.
Κι ανάμεσά τους κάποια πραγματικά διαμάντια, άλλα κατεργασμένα φωτογραφικά κι άλλα ακατέργαστα, με την ωμή δύναμη της αλήθειας. Ενδεικτικά μόνο θ’ αναφέρω μερικές από τις φωτογραφίες που με συγκίνησαν περισσότερο: τις αρχαιοελληνικής αισθητικής φωτογραφίες της Nelly’s στον Παρθενώνα, το ζωντανό, σχεδόν, πoρτρέτο της Άννας Παπαδοπούλου-Μελά (της ”μάνας του στρατιώτη”), την εκτέλεση ληστή στη Λιβαδειά με τον απίστευτο τίτλο ”Ο ληστής Κοτσαδάμ πίπτων” και βέβαια τις φωτογραφίες-ντοκουμέντα από τον πόλεμο του ’40 και την Αντίσταση. Συγκλονιστικές είναι και οι φωτογραφίες από την Κατοχή και το λιμό του ’41-’42, που αν και σκληρές θα έπρεπε να περιλαμβάνονται στα σχολικά βιβλία της Ιστορίας.
Ο Άλκης Ξ. Ξανθάκης είναι προ πολλού καταξιωμένος και πολλαπλά βραβευμένος, ωστόσο θεωρώ υποχρέωσή μου να δώσω και τα δικά μου συγχαρητήρια στον ίδιο και στις εκδόσεις Πάπυρος για το παρόν έργο. Μοναδικό μελανό σημείο, η απουσία (για μια ακόμα φορά) της Πολιτείας που, όπως σημειώνει στον πρόλογο του βιβλίου ο Ξανθάκης, δεν έχει αντιληφθεί την τεράστια ιστορική σημασία που έχουν τα φωτογραφικά ντοκουμέντα καθώς και την άμεση ανάγκη για την προστασία τους.
