«Για το κορίτσι που έκλαιγε ανηφορίζοντας την οδό Αμαλίας, το μεσημέρι της 18ης Απριλίου 2012. Αν αυτό το βιβλίο φτάσει στα χέρια σου, να ξέρεις ότι είναι για σένα».

Με αυτή την αφιέρωση αρχίζει η «Ίσκρα» της Αγγέλας Γαβρίλη. Κι έτσι κάπως αρχίζει κάθε έργο τέχνης και γεννιέται κάθε ήρωας. Από μια σπίθα. Μια έκλαμψη της στιγμής από ένα φευγαλέο ερέθισμα. Πόσες φορές όμως αυτό το ερέθισμα, αυτή η σπίθα γίνεται φλόγα και η φλόγα φωτιά, ικανή να διεκδικήσει τη διηνεκή και άσβεστη παρουσία της στη λογοτεχνική αιωνιότητα;

Η «Ίσκρα» νομίζω πως έχει τα φόντα. Όχι μόνο γιατί το όνομα που διάλεξε για να μας πει την ιστορία της σημαίνει «σπίθα», αλλά επειδή ως ηρωίδα διαθέτει όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά που την κάνουν αλησμόνητη. Είναι τόσο αληθινή και γήινη όσο η ωμή πραγματικότητα και τόσο φευγαλέα και υπερρεαλιστική όσο τα πλάσματα των παραμυθιών.

Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά.

Ήδη  η γενιά της ηρωίδας δικαιολογεί τις αντιφάσεις του χαρακτήρα της. Ρούσσα ήταν το όνομα της αντάρτισσας  γιαγιάς της, που μοιάζει να της κληροδότησε το αδάμαστο, φιλελεύθερο πνεύμα της και Αλένα το όνομα της μάνας, που αποσχίστηκε από την οικογενειακή αντάρτικη ιδεολογία και παντρεύτηκε αστυνομικό, νοικοκυρεύτηκε και λούφαξε στη μετριοπαθή ζωή της.

Η Ίσκρα κουβαλάει μέσα της επομένως δυο εαυτούς. Εκείνο το αρχέγονο, ενστικτώδες εγώ που δεν χωράει σε στερεότυπα και σε σχήματα καθωσπρεπισμού και βολέματος και το άλλο, το πολιτισμένο, που αποζητά τη γνώση, την καλλιέργεια της τέχνης και της μάθησης που προσφέρει ο ανθρώπινος πολιτισμός. Δύο οι εαυτοί επομένως της ηρωίδας η οποία, θεωρώντας δεδομένη την πολιτισμένη ανθρώπινη εκδοχή της, ανακαλύπτει, μέσα από ένα σκληρό παιχνίδι αυτογνωσίας, τον ζωώδη, σκληρό εαυτό της, εκείνον που υποτάσσεται στα καλέσματα της φύσης και αντιστέκεται στην υποταγή της στη λογική και στην αδυναμία των συναισθημάτων. Πολύ εύστοχα η συγγραφέας εκτυλίσσει τη διαδικασία της αυτογνωσίας της Ίσκρα μέσα από τη σταδιακή μεταμόρφωσή της σε ένα πλάσμα μεταφυσικό, αποδίδοντας άψογα αυτή τη μεταμόρφωση μέσα από μια θρυλική αλληγορία που δεν πρέπει να σας αποκαλύψω για να μην χαθεί το αναγκαίο σασπένς. Αυτό που μετά βεβαιότητος ωστόσο μπορώ να πω είναι ότι μία από τις ιδεολογικές πρώτες ύλες του βιβλίου είναι η ασταμάτητη σύγκρουση της ζωώδους και της εξευγενισμένης, λόγω του πολιτισμού, φύσης του ανθρώπου.

Το βιβλίο κινείται ασταμάτητα ανάμεσα στη ρεαλιστική αποτύπωση της περιθωριακής ζωής μιας γυναίκας και σε θρύλους γοητευτικούς, ριζωμένους στην πίστη της ύπαρξης ενός κόσμου πέρα από την πεπατημένη και ανιαρή αντίληψη της πραγματικότητας. Μέσα στις σελίδες του βιβλίου ξεπηδούν ιστορίες για δράκους και λυκανθρώπους, όλες τους, προς μεγάλη μου έκπληξη, γεννημένες από την ελληνική φαντασία, είτε πρόκειται για την αρχαία ελληνική μυθολογία είτε για λαϊκούς θρύλους και παραδόσεις. Το παραμυθικό στοιχείο, πλεγμένο με μια άκρως ρεαλιστική προσέγγιση της σύγχρονης πραγματικότητας και συγκεκριμένα των σύγχρονων ανθρώπινων σχέσεων, αποτελεί ίσως το μεγαλύτερο ατού του βιβλίου. Είναι αλήθεια αξιοπερίεργο το γεγονός σε μια Ελλάδα φημισμένη για τα απαράμιλλα έργα του λόγου και την πληθώρα των παραδόσεων και των θρύλων της, η φαντασιακή λογοτεχνία να είναι παραγκωνισμένη τόσο από τους συγγραφείς όσο και από τους αναγνώστες. Η Αγγέλα Γαβρίλη με την πρώτη μυθιστορηματική της απόπειρα, καταφέρνει να καταδείξει τη γοητεία της φαντασιακής λογοτεχνίας πετυχαίνοντας να εναρμονίσει  με τρόπο απαράμιλλο τα υπερβατικά στοιχεία με τη ρεαλιστική σύγχρονη πεζογραφία.

Η προσωπική περιπέτεια της Ίσκρα, την οποία παρακολουθεί με κομμένη την ανάσα ο αναγνώστης από σελίδα σε σελίδα, κρύβει αναμφίβολα πίσω της την προσωπική ταλαιπωρία που αντιμετωπίζει η σύγχρονη γυναίκα περνώντας από σαράντα κύματα για να διατηρήσει τον αυτοπροσδιορισμό της και να βρει το αρσενικό στήριγμα που θα της παραστέκεται δίχως να την εγκλωβίζει σε σχήματα που δεν της ταιριάζουν. Και σε αυτή την αναζήτηση, αποδεικνύεται εντέλει ότι δεν θέλει να ριζώσει. Ότι φοβάται να πιάσει ρίζα και γι’ αυτό υποκύπτει στη συνεχή ανάγκη της φυγής και στη λαχτάρα της να διατηρήσει άθιχτη τη γοητεία της εναλλαγής και της περιπέτειας.

Οι περιπέτειες της Ίσκρα μέσα στον χρόνο δίνουν τροφή και υλικό για αρκετά κεφάλαια μέσα στο μυθιστόρημα. Και κάθε κεφάλαιο του βιβλίου αποτελεί ένα αυθυπόστατο αφήγημα, γερά εξαρτημένο από έναν κεντρικό μυθιστορηματικό ιστό, τη ζωή αυτής της γυναίκας, αλλά ταυτόχρονα επαρκώς δυναμικό και αυτόνομο ώστε να κρατάει το ενδιαφέρον του αναγνώστη, να διαβάζεται χωρίς ανάσα και να εντυπωσιάζει με τις ανατροπές και την πρωτοτυπία του.

Τα θέματα που αγγίζει η Αγγέλα Γαβρίλη, πέρα από την υπαρξιακή αναζήτηση κάθε γυναίκας και τη μάχη ανάμεσα στον συμβατικό και τον ζωώδη της εαυτό, είναι πολλά.

Πρώτα και πάνω απ’ όλα ο έρωτας. Οι έμφυλες σχέσεις. Η ενδοοικογενειακή βία. Το πνεύμα, η λαχτάρα και η σάρκα. Η σάρκα είναι ο δείκτης των συναισθημάτων. Το βιβλίο θα έλεγε κανείς ότι αποτελεί ένα παιχνίδι του μυαλού με κυρίαρχο μέσο τις αισθήσεις. Η Αγγέλα δεν περιγράφει απλώς. Αποτυπώνει κάθε εκδοχή βιώματος της ηρωίδας της με έναν τρόπο ιδιαίτερα αφαιρετικό και γι’ αυτό εξαιρετικά σαφή. Ή Ίσκρα λέει λίγα λόγια. Το κορμί της όμως που υποφέρει, ηδονίζεται, ξυπνά, ταλαιπωρείται, πονά, μωλωπίζεται, λαχταρά, εκφράζεται, βιώνει εν κατακλείδι θανάτους και αναστάσεις στα χέρια αντρών, είναι ιδιαίτερα εύγλωττο, αποκαλύπτοντας έμμεσα τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τον χαρακτήρα της ηρωίδας και αποδεικνύοντας το αλληλένδετο ψυχής και κορμιού που επιτέλους αποκαθίσταται στη σύγχρονη γραφή έπειτα από αρκετά χρόνια ανιαρής ρομαντικής λογοτεχνίας.

Η αφήγηση είναι γραμμική. Το πιο απλό και εύκολο κατά κοινή συγγραφική ομολογία είδος αφήγησης. Μόνο που η Αγγέλα Γαβρίλη πετυχαίνει να του δώσει μια νέα διάσταση. Η κινηματογραφική προσέγγιση κάθε κεφαλαίου και η μετάβαση στον χρόνο μέσω εικόνων προσφέρει στο βιβλίο μοναδική λογοτεχνική δυναμική. Κάθε κεφάλαιο κρύβει τη δική του ιστορία και τα δικά του ιδεολογικά επίπεδα. Άλλοτε ο ένοχος κόσμος της πορνείας και μια εσάνς από το γνωστό έργο «Μάτια ερμητικά κλειστά» που προσεγγίζεται από ένα ολότελα άλλο πρίσμα αποτελώντας εξαιρετική διακειμενική αναφορά στο βιβλίο, όπως και η αλεπού με το κοκκινωπό τρίχωμα που παραπέμπει στον «Μικρό Πρίγκιπα» του Αντουάν ντε Σαιντ Εξυπερύ, άλλοτε η διαπλοκή των κυκλωμάτων παιδικού trafficking που απαντά στο ερώτημα της εξαφάνισης τόσων και τόσων παιδιών και άλλοτε η πάσης φύσεως εγκληματικότητα και η περιθωριακή ζωή όσων εμπλέκονται σε αυτήν, δίνουν στο βιβλίο κάποιες φορές το ύφος ενός αστυνομικού μυθιστορήματος, άλλοτε ενός ψυχογραφήματος, άλλοτε ενός έργου μυστηρίου, και άλλοτε ενός βιβλίου φαντασιακού χαρακτήρα, αποδεικνύοντας τη συγγραφική ποικιλία και τη δεινότητα της συγγραφέως.

Ήδη μάλιστα ανέφερα τις λέξεις δεινότητα και λιτότητα. Στην «Ίσκρα» είναι ξεκάθαρα τα χνάρια της ποιητικής ρίζας της Αγγέλας Γαβρίλη. Η θητεία της στην ποίηση αποδεικνύεται από τη δυναμική χρήση του λόγου και τον απόλυτο έλεγχο που ασκεί στη γλώσσα της. Η γλώσσα είναι άρτια σμιλεμένη. Δεν περισσεύει τίποτε. Οι περιγραφές είναι ξεκάθαρες δίχως περιττολογίες. Υπάρχουν εικόνες που αποτυπώνονται μόνο με μια λέξη ή με ένα σημείο στίξης και αυτός ο βαθμός αφαίρεσης κατακτιέται μόνο όταν παλέψεις για ώρες πάνω από μια παράγραφο.  Η οικονομία της γλώσσας επομένως, οι μικρές παράγραφοι, ο στακάτος, δυνατός λόγος, ο δίχως άσκοπους λυρισμούς και μελοδραματισμούς, η ανατρεπτική χρήση της λέξης, αποτελούν αρετές που εντάσσουν το βιβλίο σε μια λογοτεχνία σύγχρονη και στιβαρή με σαφές το στίγμα ευρωπαϊκών επιρροών, ιδιαίτερα από τα αγγλοσαξονικά διαβάσματα της Αγγέλας Γαβρίλη που διαφαίνονται σε αυτό το μυθιστόρημα.

Το βιβλίο είναι γεμάτο αποχαιρετισμούς, φιλοσοφικούς διαλόγους, πρωτότυπα διατυπωμένους στοχασμούς και ρεαλιστικές σκηνές ερωτικής συνύπαρξης όπου εύγλωττα αποτυπώνεται άλλοτε η μυστηριακή γοητεία της σεξουαλικής πράξης και άλλοτε εκείνη η σκοτεινή εκδοχή συνεύρεσης στην οποία τα πιο διεστραμμένα ένστικτα γίνονται κυρίαρχα του παιχνιδιού, αποκαλύπτοντας την πιο απεχθή μορφή του σεξ, εκείνη την άγονη συνεύρεση όπου κάθε συναίσθημα αρνείται να ευδοκιμήσει. Η ηρωίδα γνωρίζει καλά και τις δυο όψεις του ερωτικού νομίσματος. Γνωρίζει και τον έρωτα της ψυχής και τον έρωτα της σάρκας. Δοκιμάζει και την αηδιαστική οπτική του αγοραίου σεξ και τον έρωτα έπειτα από την ψυχική αφοσίωση.

Τι διαλέγει τελικά από αυτά τα δυο; Την απάντηση θα την ανακαλύψετε στις σελίδες του βιβλίου και θα σας ξαφνιάσει. Το μόνο που μπορώ να σας πω για να σας βοηθήσω είναι ότι η Ίσκρα δεν είναι μια γυναίκα συνηθισμένη. Είναι ελεύθερη σαν λύκος και ταυτόχρονα ευάλωτη σαν παιδί…