Το Κακό δεν αποτελεί παρελθόν, είναι πάντα εδώ
Η φρίκη του ναζισμού και του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου έχει εμπνεύσει αμέτρητα μυθιστορήματα και έχει οδηγήσεις πάμπολλους ερευνητές, ακαδημαϊκούς, φιλοσόφους, σκεπτόμενους ανθρώπους στη μελέτη της (συλλογικής) ευθύνης, των αποτρόπαιων εγκλημάτων και των επιπτώσεών τους στην παγκόσμια Ιστορία. Και θα γραφτούν ακόμα περισσότερα με το πέρασμα των χρόνων και με την άνοδο ακροδεξιών κομμάτων σε ολόκληρη την Ευρώπη θα γίνουν οι αναπόφευκτοι συσχετισμοί. Ο Ισλανδός Έιρικουρ Ερτν Νόρδνταλ με το μυθιστόρημά του «Illska, Το Κακό», επιχειρεί να εξερευνήσει τις συνέπειες του Κακού (εκείνου που ανήκει στην Ιστορία και αυτού που εμφανίζεται τώρα στο προσκήνιο), την ακατάπαυστη παρουσία του, τα νήματα που το δένουν με το παρόν.
Η ιστορία ξεκινά με πρόσχημα ένα ερωτικό τρίγωνο. Η Άγκνες, Λιθουανοεβραϊκής καταγωγής, προσπαθεί να ολοκληρώσει τη διπλωματική της εργασία με θέμα την άνοδο των ακροδεξιών και λαϊκιστικών ρευμάτων στην Ισλανδία και την Ευρώπη. Έχει δεσμό με τον Όμαρ, έναν νεαρό, αποξενωμένο από την οικογένειά του και στοιχειωμένο από την ανασφάλεια ότι τα βήματά του σε αυτόν τον κόσμο δεν είναι σταθερά. Στα πλαίσια της έρευνάς της συναντά τον Άρνορ, έναν μεγαλύτερό της νεοναζί διανοούμενο και χωρίς να μπορεί να σταματήσει την έλξη που νιώθει για αυτόν συνάπτει μαζί του ερωτικό δεσμό. Όταν ο Όμαρ ανακαλύπτει τη σχέση, βάζει φωτιά στο σπίτι που μένουν και εξαφανίζεται. Η ιστορία θα μπορούσε να ολοκληρώνεται εκεί. Όμως αυτό το ερωτικό τρίγωνο είναι το πρόσχημα και το όχημα που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας για να αφηγηθεί και μια άλλη ιστορία, λίγο πιο μακρινή στο παρελθόν. Η πόλη Γιούρμπαρκας, μια μικρή πόλη στη Λιθουανία, πέφτει στα χέρια των Γερμανών. Και υπάρχει μια μερίδα του πληθυσμού που τους υποδέχεται με ανοιχτές αγκάλες, καταλαμβάνει την τοπική εξουσία και αναλαμβάνει να συγκεντρώσει τους Εβραίους του τόπου, πρώην φίλους, συμμαθητές, συναγωνιστές, συνεργάτες και γειτόνους, να τους βασανίσει, να τους εξευτελίσει και να τους εξολοθρεύσει. Χωρίς ενδοιασμούς και ένοχες συνειδήσεις, εθελοντικά και με προθυμία. Έτσι, οι πρόγονοι από την πλευρά του πατέρα της Άγκνες σκότωσαν τους προγόνους της από την πλευρά της μητέρας της, με αποτέλεσμα αυτή τους η πράξη να στοιχειώσει την ψυχή της νεαρής κοπέλας και να την οδηγήσει στην, εμμονική σχεδόν, ενασχόλησή της με το Ολοκαύτωμα.
Σε αυτό το πολυεπίπεδο και πολυφωνικό μυθιστόρημα ο Ισλανδός συγγραφέας αφήνει στην άκρη τη γραμμική αφήγηση, ή ακόμα και τη χρήση των flashbacks. Επιλέγει μια αδιάκοπη χρονική μετατόπιση ανάμεσα στο παρόν και το παρελθόν των πρωταγωνιστών αλλά και ανάμεσα στο τώρα και το τότε, μια μετατόπιση που αρκετά συχνά λαμβάνει χώρα με την αλλαγή κάθε παραγράφου, μαγνητίζοντας τη ροή της σκέψης και απαιτώντας την απόλυτη συγκέντρωση του αναγνώστη. Ο λόγος του είναι φορές προκλητικός, καυστικός και σκληρός. Αλλά είναι και παράλληλα φιλοσοφικός και πολιτικός οδηγώντας σε μια κριτική αξιολόγηση και ερμηνεία των γεγονότων της Ιστορίας που οδήγησαν στο Ολοκαύτωμα. Και αντίθετα με άλλους συγγραφείς δεν ασχολείται με το μεγάλο Κακό του ναζισμού, αλλά με το μικρό, το τοπικό Κακό. Αν στο μυαλό πολλών ο ναζισμός (και οι θηριωδίες του) είναι συνώνυμα του γερμανικού λαού, ας κοιτάξουν λίγο και τις τοπικές ιστορίες και τα εγκλήματα που διαπράχθηκαν από τους ντόπιους ενάντια στους Εβραίους (και όχι μόνο).
Και η άνοδος της ακροδεξιάς σε ολόκληρη την Ευρώπη; Ακόμα και στη μικρή, την απομονωμένη Ισλανδία, την ταλαιπωρημένη από την οικονομική κρίση; Μήπως η ιστορία επαναλαμβάνεται; Δύσκολο να απαντηθεί ουσιαστικά αυτή η ερώτηση, αλλά ο τρόπος που ο συγγραφέας σκιαγραφεί τον Άρνορ βάζει σε σκέψεις: μορφωμένος, διανοούμενος και με επιχειρήματα είναι το ακριβώς αντίθετο από αυτόν που έχουμε στο μυαλό μας ως τον μέσο νεοναζί. Αν όλα αυτά συνδυαστούν με την αποξένωση, την οικονομική ανασφάλεια που μετατρέπει τον μετανάστη σε εχθρό και προσφέρει εύκολους στόχους σε λαϊκιστές και μέσα μαζικής ενημέρωσης, τότε οι παραλληλισμοί είναι αναπόφευκτοι και το Κακό (ακόμα και με τη μορφή μιας βόμβας μολότοφ που πέφτει σε έναν χώρο φιλοξενίας μεταναστών) δεν αργεί να κάνει την (επαν)εμφάνισή του.
Το «Illska, Το Κακό», λοιπόν, είναι ένα μυθιστόρημα δεμένο και ουσιαστικό, ένα πολιτικό ανάγνωσμα, μια ερμηνεία της Ιστορίας, η αφήγηση ενός ερωτικού τριγώνου και μια παρατηρητική ματιά στο οδυνηρά ανησυχητικό παρόν, έξοχα μεταφρασμένο (από τα γαλλικά) από τη Ρούλα Γεωργακοπούλου.
