Eικονογράφηση: Φρανσουά Ροκάρ

«Πόση πραγματικότητα μπορείς να αντέξεις;» αναρωτιόταν ένας ποιητής. Πόση δόση θλιβερής πραγματικότητας και βασάνων μπορεί να αντέξει ένα παιδί; Το Κοριτσάκι με τα Σπίρτα ακόμη προβληματίζει τους θεωρητικούς της παιδικής λογοτεχνίας, τους παιδοψυχολόγους και τους γονείς: μπορεί να χειριστεί το παιδί μια τέτοια ιστορία, και τι επίδραση έχει στον ψυχισμό του; Απόλυτες απαντήσεις ίσως δεν μπορούν να δοθούν. Δεν είναι όλοι οι μικροί αναγνώστες ίδιοι. Μια ιστορία όμως που προκαλεί στεναχώρια δε σημαίνει ότι είναι μια κακή ιστορία. Αντίθετα μπορεί να μας προκαλέσει να χειριστούμε τα συναισθήματά μας και να αντιμετωπίσουμε αυτό που θέλουμε να απωθήσουμε.

Ο Φρεντ Μπερνάρ και ο Φρανσουά Ροκά μπήγουν το μαχαίρι στο κόκαλο. Στην πληθώρα των «soft» παιδικών βιβλίων που έχουν στόχο την ευαισθητοποίηση για τη διαφορετικότητα και την αποδοχή του ξένου και αλλότριου, οι γάλλοι δημιουργοί αντιπροτείνουν μια ωμή και ανελέητη ιστορία ενός παιδιού που γεννήθηκε χωρίς χέρια και πόδια. Ο «κορμάνθρωπος» ήρθε στον κόσμο την παραμονή των Χριστουγέννων του 1894 και γι΄ αυτό η μητέρα του τον ονόμασε «Ιησού». Ως άλλος Ιησούς, ο μικρός υπομένει όλη την περιφρόνηση και το μίσος μιας κοινωνίας που περιγελά και εκμεταλλεύεται τους διαφορετικούς ανθρώπους. Ανάγλυφα αποδίδονται ο υπόκοσμος και η φτωχολογιά του τέλους του 19^ου και της αρχής του 20^ου αιώνα: απατεώνες, βιοπαλαιστές, σκληροτράχηλοι εργάτες που η ανέχεια τους έχει στερήσει κάθε απόθεμα ευγενικών αισθημάτων και τρυφερότητας. Με λεπτή ειρωνεία παρατίθενται σημαντικά τεχνολογικά επιτεύγματα της εποχής που, ωστόσο, καθόλου δε βοηθούν τον Ιησού Μπετς και τους ομοίους του.

Ο μικρός Ιησούς είναι προικισμένος με μια θαυμάσια φωνή υψίφωνου, με παρατηρητικότητα και καλή όραση και με μια μνήμη ελέφαντα που συγκρατεί ημερομηνίες και ιστορικά γεγονότα με μεγάλη ευκολία. Γι΄ αυτό και η ιστορία, που ο ήρωας την αφηγείται σε πρώτο πρόσωπο απευθυνόμενος με ένα γράμμα στη μητέρα του, αρθρώνεται γύρω από 33 σημαδιακές ημερομηνίες της ζωής του. Η περιπλάνησή του αρχίζει όταν μπαρκάρει ως βιγλάτορας σε ένα φαλαινοθηρικό. Δεμένος στο κατάρτι αναλαμβάνει να ειδοποιεί το πλήρωμα όταν διακρίνει φάλαινες στον ωκεανό. Η ζωή του αποκτά ένα ενδιαφέρον καθώς ταξιδεύοντας ανακαλύπτει ένα σωρό μαγικούς τόπους. Δεμένος πάντα στο κατάρτι και αλειμμένος με λίπος φάλαινας, για να μην τον καίει ο ήλιος, και με τη μυρωδιά του λίπους να τον αηδιάζει. Μια μέρα όμως χάνει το ένα του μάτι, από έναν γλάρο, και η όρασή του εξασθενεί. Άχρηστος καθώς είναι πια, ο καπετάνιος τον παρατάει σ ‘ένα λιμάνι. Μετά από έντονες εναλλαγές της τύχης, ο Ιησούς θα βρει το ταίρι του στη ζωή. Είναι δυνατό να βρεθεί γυναίκα για ένα τέτοιο πλάσμα; Ναι, γιατί τα αγγίγματα ψυχής δεν εξαρτώνται από το περιτύλιγμα που λέγεται σώμα. Και εκδηλώνονται ως λαμπερές εκρήξεις ιδίως εκεί που περισσεύουν τα ελλείμματα.

Γλώσσα κοφτή, σαν τη λεπίδα του μαχαιριού, δεν αφήνει κανένα περιθώριο για αισθήματα οίκτου. Ο αναγνώστης ανακαλύπτει τη σκληρότητα του κόσμου που σήμερα μπορεί να εκδηλώνεται με πιο «πολιτισμένο» αλλά όχι λιγότερο επώδυνο τρόπο.

Οι ζωγραφιές είναι εξαιρετικές. Αδρά περιγράμματα, έντονες φωτοσκιάσεις, ψυχρά χρώματα και εξπρεσιονιστικά δουλεμένες σκηνές δημιουργούν ένα εύγλωττο σκηνικό. Το εξώφυλλο είναι η επιτομή του βιβλίου. Πίσω από την κουρτίνα του τσίρκου προβάλ To βιβλίο έχει βραβευθεί με τα βραβεία Goncourt Jeunesse 2002, το Prix Baobab-Salon du Livre de Montreuil και το βραβείο της εφημερίδας «Le Monde» 2001.

Ο Φρεντ Μπερνάρ (γεν. 1969), που έγραψε το κείμενο, και ο Φρανσουά Ροκά (γεν. 1971) που έκανε την εικονογράφηση, είναι εικαστικοί καλλιτέχνες. Γνωρίστηκαν κατά τη διάρκεια των σπουδών τους και έφτιαξαν το πρώτο τους βιβλίο για νέους το 1990 (το Κίτρινο Τρένο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κάστωρ και έχει θέμα τον πολιτισμό του 19^ου αιώνα). Είναι ενδιαφέρον ότι αυτά τα υψηλής ποιότητας βιβλία είναι προϊόν συνεργασίας δυο εικαστικών, κυρίως, καλλιτεχνών.

Τα Χριστούγεννα πλησιάζουν. Μαζί με τις Μπάρμπυ και τους Σούπερμαν, άραγε ο Ιησούς Μπετς μπορεί να έχει μια θέση στα δώρα των παιδιών;