Διάψευση ή επιβεβαίωση προσδοκιών;

Είναι αδιαμφισβήτητο το γεγονός ότι το όνομα του Irvine Welsh έχει διά παντός συνδεθεί με το πρώτο του μυθιστόρημα, το «Trainspotting» (1993), το οποίο οι περισσότεροι γνώρισαν μέσα από την κινηματογραφική του μεταφορά το 1996. Στην πορεία της συγγραφικής του καριέρας ο Σκοτσέζος συγγραφέας ξαναεπισκέφθηκε το Λιθ, την εργατική συνοικία του Εδιμβούργου, και την παρέα του πρώτου του βιβλίου γράφοντας τη συνέχεια με τον τίτλο «Πορνό», αλλά και ένα πρίκουελ της ιστορίας με τον τίτλο «Skagboys» (και τα τρία μυθιστορήματα κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Οξύ). Η «Τέχνη της λεπίδας» έρχεται να ολοκληρώσει αυτή την άτυπη τετραλογία εστιάζοντας στην πιο χαρακτηριστική φυσιογνωμία της παρέας του Trainspotting, στον αδίστακτο και σχεδόν ψυχοπαθή Φράνκο Μπέγκμπι – τον οποίο ερμήνευσε εξαιρετικά στην ομότιτλη ταινία ο Robert Carlyle.

Ο Φράνκο Μπέγκμπι ζει πλέον στην Καλιφόρνια και ακούει στο όνομα Τζιμ Φράνσις. Είναι ένας επιτυχημένος μεσήλικας καλλιτέχνης –οι σχεδόν ακρωτηριασμένες προτομές αστέρων του Χόλιγουντ που δημιουργεί του έχουν προσφέρει μεγάλη φήμη–, αγαπημένος σύζυγος και πατέρας δύο αξιολάτρευτων κοριτσιών. Η ζωή του χάραξε μια εντελώς διαφορετική πορεία από αυτή που αναμενόταν, μακριά από τις συμμορίες, τη βία και τη φυλακή. Μακριά, όμως, και από το Εδιμβούργο. Τώρα αναγκάζεται να επιστρέψει, αφού έχει ειδοποιηθεί ότι ο γιος του –ένας γιος τον οποίο ελάχιστα γνώριζε–, βρέθηκε δολοφονημένος μέσα στο διαμέρισμά του. Ο Τζιμ, λοιπόν, επιστρέφει στην πατρίδα του για να παραστεί στην κηδεία και έπειτα από έξι χρόνια θα βρεθεί πάλι κοντά στην οικογένειά του, τους φίλους, τους γνωστούς και τους εχθρούς του. Το παρελθόν έρχεται στο προσκήνιο, το παρόν για όσους έχουν παραμείνει στην πόλη δεν φαίνεται να έχει αλλάξει και το μέλλον του Τζιμ φαίνεται να θολώνει όταν αρχίζει να ψάχνει τι ακριβώς συνέβη στον γιο του. Η διαδρομή προς τον δολοφόνο αφαιρεί τη μάσκα του Τζιμ και ξαναφέρνει τον αδίστακτο Φράνκο στην επιφάνεια.

Ο Ουέλς φιλοδοξεί να δώσει ένα ολοκληρωμένο πορτρέτο του Φράνκο στην «Τέχνη της λεπίδας». Αν και ο βασικός κορμός της ιστορίας αναπτύσσεται μέσα από μια τριτοπρόσωπη και συχνά ψυχρή αφήγηση, ο συγγραφέας παρεμβάλλει κεφάλαια γραμμένα σε πρώτο πρόσωπο που ρίχνουν φως στην παιδική του ηλικία, στα προβλήματα του σχολείου εξαιτίας της δυσλεξίας, στη μύησή του στην παρανομία από τον ίδιο του τον παππού, στη γνωριμία του με τη γυναίκα του που του άλλαξε τη ζωή. Με αυτό τον τρόπο ο Φράνκο παύει να είναι ένας μονοδιάστατος χαρακτήρας, αποκτά παρελθόν και επιρροές που εξηγούν καταστάσεις. Αυτό φυσικά δεν σημαίνει ότι ο συγγραφέας αποπειράται να “αθώωσει” τον Φράνκο.

Αντίθετα, καταφέρνει να παρουσιάσει έναν χαρακτήρα που συνειδητά αποφασίζει για την πορεία του: συνειδητά απομακρύνθηκε από τη βία του δρόμου και τη διοχέτευσε στην τέχνη του και συνειδητά πετάει από πάνω του τον χαρακτήρα του Τζιμ για να απομείνει μόνο ο Φράνκο και η ανάγκη του να κλείσει παλιούς και νέους λογαριασμούς. Με αυτό τον τρόπο, πέρα από την αγωνιώδη διαδρομή στο Λιθ, στα βρώμικα μπαρ και στις απόμερες αποβάθρες όπου αναζητά τον δολοφόνο του γιου του, ο συγγραφέας κλιμακωτά αυξάνει και την αγωνία για την πορεία του χαρακτήρα: μπορεί ο Φράνκο να επιστρέψει στη ζωή του Τζιμ; Ποιο κομμάτι του εαυτού του μπορεί να επικρατήσει; Θα διαψεύσει ή θα επιβεβαιώσει τις προσδοκίες όσων τον θέλουν να εγκλωβίζεται στη βία του Λιθ. Αυτές οι δύο παράλληλες διαδρομές κρατούν τον αναγνώστη σε εγρήγορση, αφού οι απαντήσεις δίνονται στις τελευταίες σελίδες του μυθιστορήματος και, για να πούμε την αλήθεια, δεν είναι ακριβώς ξεκάθαρες, αφού με μια τελευταία φράση ο Ουέλς σπέρνει για ακόμα μια φορά την αμφιβολία για την πορεία του Φράνκο.