Στους λαβυρίνθους των συνωμοσιών και της Ιστορίας

Δεν χρειάζεται πια και πολλές συστάσεις ο Κολομβιανός συγγραφέας Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες που ξεκίνησε τη λογοτεχνική του καριέρα πολύ νέος το 1997 και πέτυχε τη λογοτεχνική αναγνώριση το 2004 με το μυθιστόρημά του «Οι πληροφοριοδότες» (Ίκαρος, 2015). Στη χώρα μας κυκλοφορούν ακόμα το «Ο ήχος των πραγμάτων όταν πέφτουν» (2014) και το μυθιστόρημα που μας απασχολεί στο παρόν κείμενο, «Η μορφή των λειψάνων» (2018), όλα από τις εκδόσεις Ίκαρος, ενώ πρόσφατα κυκλοφόρησε η είδηση ότι ετοιμάζεται να εκδοθεί από τον ίδιο εκδοτικό οίκο και το πιο πρόσφατο μυθιστόρημά του που στα ισπανικά φέρει τον τίτλο “Reputaciones”.

Ας επικεντρωθούμε τώρα στο «Η μορφή των λειψάνων», το οποίο ουσιαστικά ξεκινά από το τέλος της ιστορίας που θα αναπτυχθεί στις επόμενες σελίδες: ο Κάρλος Καρβάγιο, ένας μεσήλικας, συλλαμβάνεται το 2014 σε ένα μουσείο στην Μπογκοτά, καθώς προσπαθεί να κλέψει το κοστούμι που φορούσε ο πολιτικός Χόρχε Ελιέσερ Γκαϊτάν την ημέρα που δολοφονήθηκε το 1948. Κι αν για κάποιους αυτή η απόπειρα κλοπής στερείται λογικής, ο αφηγητής –ο ίδιος ο Βάσκες σε πρωταγωνιστικό ρόλο– μπορεί να καταλάβει τι οδήγησε τον Καρβάγιο σε αυτή την πράξη. Χρόνια πριν, ο Βάσκες είχε γνωρίσει τον Καρβάγιο μέσω ενός κοινού γνωστού. Από την αρχή της γνωριμίας τους υπήρξε μια ένταση, κατά κύριο λόγο από την πλευρά του συγγραφέα-αφηγητή, ο οποίος κάποιες στιγμές ένιωθε ενδιαφέρον και άλλες ανεξέλεγκτο εκνευρισμό απέναντι στον μεγαλύτερό του άντρα. Ο λόγος ήταν απλός: ο Καρβάγιο ήταν ένας από αυτούς τους ανθρώπους που ασχολούνται με τις ανεξιχνίαστες υποθέσεις του παρελθόντος, με τις συνωμοσίες που μπορούν να δώσουν μια κάποια εξήγηση σε αναπάντητα ερωτήματα. Τι κοινό, λοιπόν, μπορεί να έχουν η δολοφονία του αρχηγού του Φιλελεύθερου Κόμματος Στρατηγού Ραφαέλ Ουρίμπε Ουρίμπε το 1914, η δολοφονία του φιλελεύθερου πολιτικού ηγέτη Χόρχε Ελιέσερ Γκαϊτάν το 1948 και του Τζον Φ. Κένεντι το 1963; Για τους περισσότερους κανένα κοινό, αλλά για τον Καρβάγιο όλα συσχετίζονται. Πίσω από αυτές τις δολοφονίες, πίσω από τους δολοφόνους που συνελήφθησαν, καταδικάστηκαν ή δολοφονήθηκαν με τη σειρά τους, υπάρχουν τα αόρατα νήματα που τους ενώνουν με κύκλους απεριόριστων δυνάμεων και ακατονόμαστων συμφερόντων. Γιατί, όμως, αυτός ο άντρας έχει τέτοια εμμονική σχέση με το παρελθόν; Τι είναι αυτό που τον ωθεί σε αψυχολόγητες –για τους περισσότερους ανθρώπους– ενέργειες; Ο ίδιος ο Βάσκες θα αναλάβει, χρόνια μετά την πρώτη τους γνωριμία, να ξεδιαλύνει το μυστήριο αυτού του άντρα βουτώντας στα βαθιά νερά των συνωμοσιών.

Για αρκετά χρόνια, το να περπατά κάποιος στους δρόμους της Μπογκοτά, το να πας στο σχολείο, στο πανεπιστήμιο, στη δουλειά ή στην αγορά ήταν μια πράξη ριψοκίνδυνη. Η βία, οι βόμβες, οι απόπειρες δολοφονίας μπορεί συμπτωματικά να βρίσκονταν στην καθημερινή διαδρομή του απλού πολίτη. Αυτές είναι οι συνθήκες στις οποίες ενηλικιώθηκε ο συγγραφέας, ο οποίος έμαθε ότι η βία αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της σύγχρονης ιστορίας της πατρίδας του. Η γνωριμία του με τον Καρβάγιο τον οδηγεί και σε ένα άλλο μονοπάτι, έναν δρόμο που δεν συμπαθεί καθόλου, αυτόν των συνωμοσιών. Ξεκινά με τη δολοφονία του Ουρίμπε το 1914, ακολουθώντας τη διαδρομή που περπάτησε ένας άλλος νεαρός εκείνη την εποχή, ο δικηγόρος Ανσόλα, στην αποτυχημένη προσπάθεια να αποκαλύψει τους αρχικούς συνωμότες πίσω από τη δολοφονία του στρατηγού και συνεχίζει με αυτήν του Γκαϊτάν και με όλα τα στοιχεία που στο πέρασμα του χρόνου έχει συλλέξει ο Καρβάγιο. Παραθέτοντας πραγματικά στοιχεία και προσθέτοντας δικές του λεπτομέρειες ο Βάσκες χτίζει ένα μυθιστόρημα που βαδίζει ανάμεσα στο ντοκουμέντο και τη μυθοπλασία, στο πραγματικό και το φανταστικό (ή το πιθανό να είχε συμβεί), θέτοντας ερωτήματα στον αναγνώστη για την αλήθεια –ή την αληθοφάνεια– της επισήμως καταγεγραμμένης Ιστορίας της πατρίδας του – και όχι μόνο. Ο συγγραφέας ξετυλίγει τον μίτο της συνωμοσίας όχι για να φτάσει στην αρχή του κουβαριού, αλλά για να εντοπίσει τα μονοπάτια που εκείνο ακολούθησε σε μια προσπάθεια να εντοπίσει τη διαφορά ανάμεσα στην αφορμή και τα αίτια που οδηγούν στο ξαφνικό ξέσπασμα σημαντικών γεγονότων, γεγονότων που στο πέρασμα του χρόνου καταγράφονται ως ιστορικές στιγμές, μπαίνουν στις επίσημες σελίδες της Ιστορίας και ορθώνονται σαν τείχη που σκιάζουν τα συμβάντα που προηγήθηκαν.

Εξαιρετική η μετάφραση του Αχιλλέα Κυριακίδη και εξαιρετικής χρησιμότητας τα παραρτήματα ονομάτων και τοπωνυμίων που παραθέτει και καθιστούν την κατανόηση του κειμένου ευκολότερη.