Ο κόσμος μετά τον Κάφκα

Σε ηλικία 29 ετών, μέσα σε ένα βράδυ βαθιάς εμβροντησίας (από τις πολλές που βίωσε κατά τη διάρκεια του ταραγμένου βίου του), ο Φραντς Κάφκα έγραψε αυτή τη μικρή ιστορία με τον εύγλωττο τίτλο «Η ετυμηγορία». Είχε μόλις ολοκληρώσει τις νομικές σπουδές του στο Karl-Ferdinands-Universitat, ενώ έκανε διάφορες δουλειές για τα φέρει βόλτα. Τελειώνοντας το διήγημα, ίσως κατά παράξενο τρόπο, ένιωσε μια έκδηλη χαρά για το επίτευγμά του. ‘Υστερα από χρόνια, αναπολώντας εκείνες τις στιγμές, είπε πως γράφοντάς το ένιωσε σαν να άνοιξε το σώμα και η ψυχή του. «Ήταν σαν μια αληθινή γέννηση που καλυπτόταν από βρομιά και λάσπη», θα πει έμπλεος ενθουσιασμού. Ήταν, δε, τόση η  πληρότητα που ένιωσε , που δεν δίστασε να τη μοιραστεί με τον επιστήθιο φίλο του (και μετέπειτα «διασώστη» του έργου του) Μαξ Μπροντ.

Ο Κάφκα αφιέρωσε το διήγημα στη Φελίτσε Μπάουερ την οποία μόλις είχε γνωρίσει. Μόνο που το πρόσωπο το οποίο τον ενέπνευσε  εμφανίζεται εξ αντανακλάσεως στην ιστορία – όπως και όλες οι γυναικείες φιγούρες. Στην πραγματικότητα πρόκειται για μια ευθεία αναμέτρηση του γιου με τον πατέρα.

Ένας νεαρός μηχανικός, ο Γκέοργκ Μπέντερμαν, γράφει ένα γράμμα στον φίλο του που έχει αποτραβηχτεί στην… εξορία της Ρωσίας προς άγραν καλύτερων εργασιακών ευκαιριών. Μεταξύ άλλων και ύστερα από πολλές εσωτερικές παλινωδίες, τον ενημερώνει πως πρόκειται να παντρευτεί μια γυναίκα. Ο Γκέοργκ ζει στο ίδιο σπίτι με τον πατέρα του – εκείνος σε ένα φωτεινό δωμάτιο και ο γεννήτοράς του σε ένα σκοτεινό. Ο γιος είναι έμφοβος και μονίμως σε μια κατάσταση επισφαλούς ισορροπίας. Ο πατέρας ήταν κάποτε ευσταλής, επιτυχημένος στη δουλειά του, κυριαρχικός, αλλά το τελευταίο διάστημα έχει αρχίσει να καταπέφτει. Το διήγημα λαμβάνει τον χαρακτήρα αναμέτρησης με το εσώτερο εγώ του πρωταγωνιστή (συγγραφέα) μέσω της μορφής του πατέρα, ο οποίος είναι κάτι σαν η επιτομή του υπερεγώ που ίσταται και δικάζει. Ο Γκέοργκ μιλάει στον πατέρα του για τον φίλο του, αλλά κάπου εκεί γίνονται οι μεγάλες αποκαλύψεις (;).

Υπάρχει, άραγε, αυτός ο φίλος ή μήπως είναι αποκύημα της φαντασίας του νεαρού; Ποιες ενοχές εναποθέτει ο πατέρας στον επίγονό του; Πρόκειται για ένα κείμενο πολλαπλής σήμανσης, καθώς τα σύμβολα που χρησιμοποιεί ο Κάφκα απλώνονται από τη θρησκεία (ας μην ξεχνάμε πως ο Κάφκα ήταν Εβραίος και αυτό τον καθόρισε καίρια), την ψυχιατρική (το υπερεγώ που αναφέραμε πριν), την οντολογία (ο δυισμός του ανθρώπου έως το σημείο της πλήρους τρέλας) και τη λογοτεχνία, καθώς υπό μια έννοια ο μακρινός φίλος του Γκέοργκ δεν είναι άλλος από τη συγγραφική περσόνα του Φραντς που αντίκειται και αντιπαλεύει τον Κάφκα – όταν ο τελευταίος μένει πίσω στη βάση του για να ακολουθήσει μια εύτακτη ζωή.

Η «Ετυμηγορία» είναι ένα μικρό διαμάντι που σίγουρα μπορεί να αποτελέσει καίριο πρελούδιο για το μετέπειτα έργο του μεγάλου «σκοτεινού» της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Οι έννοιες του χρόνου, της κλειστοφοβικής (καφκικής) ζωής, η διαπάλη του φωτός με το σκότος, οι οικογενειακές ενοχές, η άπωση/έλξη γιου και πατέρα (αρκετά συναφής με την πραγματική ζωή του συγγραφέα) και η απουσία της γυναίκας την οποία δεν μπορεί να προσεγγίσει με συμβατικούς τρόπους (επίσης σημαντικό στοιχείο του βίου του) – όλα τούτα υπάρχουν στο παρόν διήγημα σε εμπνευσμένες δόσεις. Εντέλει, δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε το εξής: ο καφκικός κόσμος υπήρχε και πριν γεννηθεί ο Τσέχος. Μόνο που με αυτόν έγινε συγκεκριμένος, μεταμορφωμένος και πολλάκις δικασμένος.

Η συγκεκριμένη έκδοση έχει δύο μεγάλα πλεονεκτήματα: την έξοχη μετάφραση του Κώστα Κουτσουρέλη, καθώς και ένα άκρως ευσύνοπτο και ευκρινές επίμετρο από την Καρολίνα Μέρμηγκα.