Αξιοσημείωτη μονογραφία, διεξοδική μελέτη, ευανάγνωστο δοκίμιο περί θεάτρου. Η διδάκτωρ Δέσποινα Γ. Κοσμοπούλου εφαρμόζει σε έργα του παγκόσμιου ρεπερτορίου αλλά και της αρχαίας τραγωδίας το μοντέλο της Σημειολογίας του Θεάτρου, όπως αυτό εξειδικεύτηκε κι ερμηνεύτηκε επιστημονικώς από την καθηγήτρια Μαρίκα Θωμαδάκη.

Συγκοινωνώντας υπογείως και διακειμενικώς με το πρότυπο ελεύθερου δοκιμιακού λόγου που δόξασε τον Jan Kott με τη «Θεοφαγία» του, η καλή ερευνήτρια και συστηματική συγγραφέας μελετά συμπεριφορές, αιτίες και αποτελέσματα εγκλεισμού δραματικών προσώπων. Στο Κεφάλαιο ΙΙΙ διακρίνει τρεις μορφές εγκλεισμού: α. ο εγκλεισμός σε κοινωνικό ρόλο, β. ο εγκλεισμός ως δύναμη κινήσεως των πραγμάτων, γ. ο εγκλεισμός σε μία ιδέα η ιδεολογία (σελ. 94). Την απασχολεί ιδιαίτερα η έννοια του χωρο-χρόνου, αλλά και ο λογοχώρος και λογοχρόνος στην αρχαία τραγωδία (όπου άγγελοι-εξάγγελοι-κήρυκες μεταφέρουν επί σκηνής ένα άλλο χωροχρονικό πλαίσιο). Ειδικά στην τελευταία σκηνή του τσεχωφικού «Βυσσινόκηπου» οι άνθρωποι κινούνται φυγόκεντρα από το παρόν προς το μέλλον ξορκίζοντας, απαρνούμενοι και θάβοντας το παρελθόν. Εξαίρεση η εμβληματική φιγούρα του γερο-Φιρς που έχει κολλήσει στο παρελθόν ταυτιζόμενος με τον χώρο του ιστορικού φέουδου κι ως εκ τούτου εσω-στρέφεται, δεν καταγράφεται από τον εγκέφαλο των «φυγάδων» ως ζωντανός και κλειδώνεται μέσα για να πεθάνει μαζί με την Ιστορία. Για τον Φιρς ο Χρόνος έχει ακυρωθεί κι ο ίδιος ταυτίζεται με τον τρισδιάστατο χώρο (μήκος-πλάτος-ύψος). Ο μη μεταφυσικός και χιουμορίστας Τσέχωφ βάζει την ώρα του θανάτου του να «ακούγεται ένας ήχος από τον ουρανό σαν να σπάει μια χορδή». Αυτή ακριβώς η μοναδική ιδιαιτερότητα στο συνολικό έργο του ιατροφιλόσοφου Τσέχωφ δείχνει παραστατικά το τέλος μιας εποχής και την αρχή μιας αβέβαιης άλλης. Δραματικό εύρημα πρώτης γραμμής. Ο γερο-Φιρς λειτουργεί σαν σύμβολο και μετωνυμία της τσαρικής Ρωσίας που πνέει τα λοίσθια. Αυτές είναι κάποιες από τις πολλαπλές σκέψεις που μου γεννήθηκαν μελετώντας προσεκτικά αυτό το πόνημα που λειτουργεί σε πολλά επίπεδα: επιστημονικό και αφηγηματικό, αναλυτικό και συνθετικό, παραθετικό και διακειμενικό. Στην αρχαία τραγωδία είναι ο χώρος της πόλεως-κράτους και ο Χορός ο εκπρόσωπος του Δήμου, της Κοινής Γνώμης. Όμως στον σοφόκλειο «Φιλοκτήτη» ο χειρότερος εγκλεισμός, η φρικτότερη φυλακή είναι ο «αυτο-οίκτος» και η οργή που αναμασάει εναντίον των πρώην συμπολεμιστών του που δεν άντεξαν την οσμή του σάπιου από τη γάγγραινα ποδιού του και τον παράτησαν στη νήσο Λήμνο, πολύ μεγάλη κι ευρύχωρη για φυλακή, που όμως το μίσος του πρωταγωνιστή ήρωα πολέμου την κάνει ασφυκτική. Ο «Φόβος μπροστά στην Ελευθερία» (κατά τον Έριχ Φρομ) είναι επίσης μια φυλακή και ίσως η χειρότερη απ’ όλες. Κι ο Έρωτας (Φαίδρα-Μήδεια) αλλά και η απώλεια του Ορθού Λόγου που καταλήγει στην Τρέλα (Αίαντας, Αγαύη-Πενθέας)… όλ’ αυτά και πολλά άλλα περιέχονται σε αυτό το καλοφροντισμένο βιβλίο που είναι δομημένο με αυστηρά μαθηματικό τρόπο και γεωμετρείται εκτεινόμενο σε τρία βασικά μέρη: θεωρητικό υπόβαθρο, παραδείγματα, συμπεράσματα.

Η Δέσποινα Γ. Κοσμοπούλου έχει πολλά ακόμα να προσφέρει στον χώρο της δοκιμιακής-κριτικής γραφής πάνω στο δραματικό κείμενο, ιδιαίτερα αν απελευθερωθεί από στενά θεωρητικά μοντέλα κι ασφυκτικά πρότυπα. Είναι και η σχηματοποιημένη θεωρία ένας άλλος εγκλεισμός.

Περιεκτικό, ευσύνοπτο, διεξοδικό, αυτό το πόνημα είναι «ανοικτό» γιατί επιτρέπει στον συνδημιουργό αναγνώστη να συμπληρώσει τα κενά με τις δικές του πολυδιαστασιακές ενοράσεις και απόψεις.