Ο άνθρωπος είναι η μνήμη του

«Η αστυνομία της μνήμης», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη, γνωρίζει έναν νέο κύκλο επιτυχίας σχεδόν τριάντα χρόνια από την πρώτη έκδοση του μυθιστορήματος το 1994, χάρη στη μετάφρασή του στα αγγλικά το 2019 που το οδήγησε στη βραχεία λίστα του International Booker. Η Γιόκο Ογκάουα, μια από τις σημαντικότερες λογοτεχνικές φωνές της Ιαπωνίας, είναι γνωστή και αγαπητή στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό με αρκετά από τα έργα της να έχουν κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Άγρα.

Ο χώρος και ο χρόνος της αφήγησης στην «Αστυνομία της μνήμης» δεν συγκεκριμενοποιούνται σε κανένα σημείο. Σε ένα νησί χωρίς όνομα, σε μια χρονική στιγμή που δεν διευκρινίζεται ζει η ανώνυμη αφηγήτρια και πρωταγωνίστρια του μυθιστορήματος. Είναι συγγραφέας μυθιστορημάτων, ζει μοναχικά και ήρεμα, με μόνες στενές επαφές έναν γέρο μηχανικό που γνωρίζει από μικρό παιδί και τον Ρ, τον επιμελητή των μυθιστορημάτων της. Σε αυτό το δίχως όνομα νησί η ζωή θα μπορούσε να κυλά ανέμελα, εάν κατά τακτικά διαστήματα δεν συνέβαινε κάτι πραγματικά αξιοπερίεργο: χωρίς καμία προειδοποίηση διάφορα πράγματα χάνονται από τη ζωή των ανθρώπων, αποφασίζεται να εξαφανιστούν και όλοι οφείλουν να τα ξεφορτωθούν και να τα ξεχάσουν. Ακόμα κι αν τύχει να τα συναντήσουν αδυνατούν να θυμηθούν ποιο αντικείμενο ήταν, ποια είναι η χρήση του ή ποιες είναι οι αναμνήσεις τους από αυτό. Υπάρχουν όμως και κάποιοι που δεν μπορούν να ξεχάσουν ή να προσποιηθούν ότι έχουν ξεχάσει. Τότε έρχεται η ώρα της Αστυνομίας της Μνήμης που είναι επιφορτισμένη με το να ελέγχει ότι όλα τα αντικείμενα έχουν καταστραφεί/απομακρυνθεί, εντοπίζει όσους εξακολουθούν να θυμούνται και τους συλλαμβάνει, δημιουργώντας το εύλογο ερώτημα του τι συμβαίνει σε αυτούς τους ανθρώπους μετά τη σύλληψή τους. Ένα από τα πρώτα θύματα της Αστυνομίας της Μνήμης ήταν και η γλύπτρια μητέρα της συγγραφέως, ενώ τώρα η κοπέλα αρχίζει να ανησυχεί για την τύχη του επιμελητή της, ο οποίος ανήκει σε αυτούς που δεν μπορούν να ξεχάσουν. Μαζί με τον γέρο μηχανικό θα κατασκευάσουν μια κρυψώνα στο σπίτι της και θα κρύψουν τον Ρ. Όμως οι εξαφανίσεις σταδιακά αρχίζουν να αυξάνονται και τα αντικείμενα που χάνονται αρχίζουν πλέον να επηρεάζουν όλες τις εκφάνσεις της ζωής. Η Αστυνομία της Μνήμης γίνεται πιο βάναυση από ποτέ και ο κλοιός γύρω από τη συγγραφέα και τον Ρ σφίγγει όλο και περισσότερο.

Η Ογκάουα γράφει ένα σκληρό, αλληγορικό μυθιστόρημα για τη μνήμη, την απώλειά της, αλλά και για τη μοίρα του ανθρώπου. Από την αρχή γίνεται φανερή η σύνδεση της Αστυνομίας της Μνήμης με τα απολυταρχικά καθεστώτα που φροντίζουν να καταπνίγουν ό,τι δεν συμβαδίζει με τις απόψεις τους. Η βία και ο φόβος είναι διαρκώς παρόντα στην αφήγηση και στα συναισθήματα της κοπέλας. Ωστόσο, η Ογκάουα δεν στέκεται μόνο σε αυτό, αλλά διερευνά και δύο ακόμα θέματα. Το πρώτο είναι κατά πόσον οι αναμνήσεις μας καθορίζουν το ποιοι είμαστε: όταν δεν μπορείς να ανακαλέσεις τη μυρωδιά ενός αρώματος, μήπως χάνεις κι ένα μικρό κομμάτι του εαυτού σου; Εάν οι εξαφανίσεις συνεχίζονται, πόσο εύκολο είναι να διατηρήσεις την προσωπικότητά σου; Δεν είναι τυχαίο ότι σχεδόν όλοι τα πρόσωπα που εμφανίζονται στην ιστορία δεν έχουν ονόματα, η αναφορά σε αυτούς γίνεται με την ιδιότητά τους (ο γέρος μηχανικός, ο πρώην πιλοποιός, κ.λπ), ενώ οι μόνοι που αναφέρονται ονομαστικά ή έστω με το αρχικό τους είναι όσοι δεν μπορούν να ξεχάσουν (άρα συνεχίζουν να διατηρούν τον εαυτό τους ακέραιο). Το δεύτερο θέμα που θίγει η συγγραφέας είναι η απουσία αντίδρασης: κανένας σχεδόν δεν αντιδρά σε αυτό που συμβαίνει, όλοι υποχωρούν και συμμορφώνονται άμεσα. Ακόμα και όσοι θυμούνται, κρύβονται, δεν οργανώνονται για να αντιδράσουν, γεγονός που προσδίδει έναν τόνο απαισιοδοξίας στην ιστορία: μήπως η απουσία αντίδρασης οδηγεί στην ολοκληρωτική εξαφάνιση των αναμνήσεων και κατ’ επέκταση στην εξαφάνιση της ανθρωπότητας;

«Η αστυνομία της μνήμης» είναι ένα εξαιρετικό, αλληγορικό μυθιστόρημα που απαιτεί από τον αναγνώστη να προβληματιστεί. Θέτει ερωτήματα ουσίας και μέσω της αφήγησης καλεί σε επαγρύπνηση: μην αφήνεστε, μην υποχωρείτε, ο άνθρωπος είναι η μνήμη του.