Ξεριζωμός και γυρισμός

Δεν χρειάζεται να γράψει κάποιος πολλά εισαγωγικά στοιχεία όταν στα χέρια του κρατάει ένα από τα βιβλία της Toni Morrison, της πρώτης Αφροαμερικανίδας συγγραφέως που βραβεύτηκε με το Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1993. Σχεδόν όλα της τα μυθιστορήματα έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά δίνοντας τη δυνατότητα στους Έλληνες αναγνώστες να γνωρίσουν την υπέροχη, λυρική γραφή της, αλλά και το σκληρό τοπίο της αφροαμερικανικής ιστορίας. Ο «Γυρισμός» είναι ένα από τα πιο πρόσφατα βιβλία της, μια νουβέλα που δημοσιεύτηκε το 2012.

Δεκαετία του 1950, Αμερική. Ο Φρανκ, ένας νεαρός Αφροαμερικανός, ξυπνάει δεμένος σε ένα κρεβάτι ψυχιατρικού ιδρύματος στο Σιάτλ. Δεν θυμάται για ποιο λόγο βρίσκεται εκεί, μόνο ότι έλαβε ένα γράμμα που του λέει ότι πρέπει να πάει άμεσα στην Ατλάντα για να βοηθήσει την αδερφή του, αλλιώς θα τη βρει νεκρή. Καταφέρνει να δραπετεύσει και να καταφύγει σε μια ενορία της Αφρικανικής Επισκοπικής Εκκλησίας Μεθοδιστών, η Σιών. Ο αιδεσιμότατος Λοκ και η γυναίκα του προσφέρουν ένα καταφύγιο στον Φρανκ και τον βοηθούν χρηματικά, αλλά και με χρήσιμες πληροφορίες, για να αρχίσει το ταξίδι του προς τον Νότο. Στη διαδρομή του προς την Ατλάντα, σαν άλλος Οδυσσέας, ο Φρανκ θα συναντήσει εμπόδια, θα αποφύγει μια σύλληψη την τελευταία στιγμή, θα δεχθεί επίθεση από μια συμμορία, αλλά θα γνωρίσει και τη γενναιοδωρία των αγνώστων που προσφέρουν όποια βοήθεια μπορούν χωρίς να ζητούν ανταλλάγματα. Δεν είναι μόνο οι ατυχίες του στη διαδρομή που κάνουν το ταξίδι του επικίνδυνο, είναι και ο ίδιος του ο εαυτός: η απέχθειά του για το μέρος που μεγάλωσε και τους ανθρώπους που το κατοικούν δεν φαίνεται να έχει υποχωρήσει με το πέρασμα του χρόνου, ενώ οι αναμνήσεις του από τα πεδία των μαχών στην Κορέα και τον θάνατο των δύο φίλων του και το μυστικό που κρύβει βαθιά μέσα του συνεχίζουν να τον στοιχειώνουν εμποδίζοντας την τεράστια πληγή στην ψυχή του να επουλωθεί.

Παράλληλα με την πορεία του Φρανκ η συγγραφέας παρουσιάζει τη διαδρομή της αδερφής του, της Σι (συντομογραφία για το Ισίντρα). Μεγαλωμένη μέσα στη φτώχια των γονιών της και τη μοχθηρία της θετής γιαγιάς που υποτίθεται ότι τη φρόντιζε, η Σι γίνεται ένα άβουλο πλάσμα που μόλις μπαίνει στην εφηβεία αποφασίζει να παντρευτεί έναν τυχοδιώκτη που την παίρνει μαζί του στην Ατλάντα και σχεδόν αμέσως την εγκαταλείπει κλέβοντας το αυτοκίνητο της γιαγιάς της. Η Σι αναγκάζεται να ψάξει για δουλειά και βρίσκει μια θέση βοηθού στο σπίτι ενός γιατρού. Την πρώτη της μέρα που μπαίνει στο γραφείο του εργοδότη της, που είναι γεμάτο βιβλία, στεναχωριέται που είναι τόσο αμόρφωτη ώστε δεν γνωρίζει τι μπορεί να σημαίνει η λέξη «ευγονική», αλλά θα βρει χρόνο να διαβάσει και να μάθει. Εκείνη είναι η στιγμή που ο αναγνώστης ανατριχιάζει και υποψιάζεται ποιος ακριβώς είναι ο κίνδυνος που απειλεί το κορίτσι. Η σωτήρια επέμβαση του αδερφού της τους οδηγεί πίσω, στη μικρή πόλη που άφησαν για να σωθούν και να ενηλικιωθούν, πίσω στις ρίζες τους και στη συλλογική σοφία αιώνων που κουβαλούν αυτές οι αμόρφωτες γυναίκες που θα προσπαθήσουν να σώσουν την ετοιμοθάνατη Σι.

Η Toni Morrison αναπτύσσει παράλληλα και τις δύο διαδρομές των αδερφών από και προς το σπίτι (την οικία, την οικογενειακή ιστορία, την πατρίδα ή ό,τι άλλο μπορεί να συμβολίζει ο αγγλικός τίτλος της νουβέλας, Home). Αγγίζει αγαπημένα της θέματα όπως ο φυλετικός διαχωρισμός, οι τραυματικές εμπειρίες σε ατομικό πλαίσιο (τα βασανιστήρια που υφίσταται η Σι) ή συλλογικό (οι οδυνηρές πληγές ενός πολέμου), αλλά δεν καταφέρνει να φτάσει στο βάθος που συναντάμε στα προηγούμενα μυθιστορήματά της. Ακόμα κι έτσι, ο «Γυρισμός» είναι μια νουβέλα που αξίζει να διαβαστεί για τον όμορφο λόγο της και τη διαδρομή που περιγράφει, τη διαδρομή δύο νέων παιδιών σε μια αμερικανική ενδοχώρα γεμάτη μίσος και ρατσισμό.