«Το Βυζάντιο ως η πρώτη ευρωπαϊκή αυτοκρατορία και το πολιτιστικό μεγαλείο του»
Η Ελένη Γλύκατζη- Αρβελέρ έγινε η πρώτη γυναίκα πρόεδρος του τμήματος Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης το 1967. Το 1976, γίνεται πρύτανης του Πανεπιστημίου της Σορβόννης και καταγράφεται ως η πρώτη γυναίκα πρύτανης στην μέχρι τότε ιστορία των 700 χρόνων του Πανεπιστημίου. Στη συνέχεια ανακηρύσσεται πρύτανης του Πανεπιστημίου της Ευρώπης. Σήμερα θεωρείται από τις πλέον εξέχουσες πανεπιστημιακές προσωπικότητες, ιδιαίτερα στη Βυζαντινολογία, με πολύ μεγάλο αριθμό σχετικών διαλέξεων και ομιλιών ανά τον κόσμο. Η εργογραφία της είναι ιδιαιτέρως σημαντική και παραμένει σημείο αναφοράς των μελετητών.
Γραμμένο απευθείας στα ελληνικά, το βιβλίο της Γλύκατζη-Αρβελέρ «Γιατί το Βυζάντιο», απευθύνεται στο ευρύ κοινό και ιδίως σε όσους ασχολούνται με το ζήτημα της ελληνικής ιστορικής συνέχειας. Η ίδια αναφέρει ότι «το πόνημα αυτό απευθύνεται σε όσους από τους Νεοέλληνες ταλανίζονται με το πρόβλημα της ελληνικής ιστορικής συνέχειας και στους ξένους που αρκούνται στην επιλεκτική γνώση του παρελθόντος τους…».
Η ιδέα του χριστιανισμού έδωσε στην αυτοκρατορία του Βυζαντίου την πνευματική ενότητα, ενώ η ρωμαϊκή ιδέα τής εξασφάλισε τη βάση και τη νομιμότητα για την εξάσκηση μιας πολιτικής με παγκόσμια εμβέλεια. Το Βυζάντιο αποτελεί έναν αδιάσπαστο κρίκο ανάμεσα στον αρχαίο και στο σύγχρονο ελληνισμό. Η ιστορία των βυζαντινών χρόνων παραμένει ξένη στους περισσότερους Νεοέλληνες οι οποίοι έχουν διαποτιστεί από την πεποίθηση ότι το Βυζάντιο ήταν ένα χιλιόχρονο θεοκρατικό σκοταδιστικό σχήμα.
Η συγγραφέας επιχειρεί να βοηθήσει τους Νεοέλληνες να γνωρίσουν το Βυζάντιο παραθέτοντας κάποιες αναφορές από έργα σπουδαίων συγγραφέων της εποχής, π.χ από τα «Τακτικά» του Λέοντος ΣΤ΄ , τα οποία εκφράζουν τα χαρακτηριστικά της περιόδου του Βυζαντίου. Επίσης, επιλέγει να αναφερθεί σε θέματα που ερμηνεύουν το λόγο που το Βυζάντιο υπήρξε τόσο σημαντικό. Από αυτό προέρχεται και ο τίτλος του βιβλίου «Γιατί το Βυζάντιο». Αναλύει τις σχέσεις του αυτοκράτορα με τον πατριάρχη, της Κωνσταντινούπολης με τις επαρχίες, του Βυζαντίου με τους φίλους και εχθρούς γείτονές του. Τα προβλήματα που αντιμετώπιζε η αυτοκρατορία ήταν η απώλεια εδαφών, οι δογματικές διαμάχες, οι στρατιωτικοπολιτικές αντιπαλότητες και η κοινωνική ανισότητα.
Σκοπός της συγγραφέως είναι, όπως η ίδια δηλώνει στον πρόλογο του βιβλίου, να τονίσει «αυτά που αναδεικνύουν το Βυζάντιο ως την πρώτη ευρωπαϊκή αυτοκρατορία και που εξηγούν όχι μόνο το πολιτιστικό μεγαλείο, αλλά και την ασυνήθη για παγκόσμια δύναμη μακροβιότητά του». Στοχεύει να καταδείξει το ενδιαφέρον που παρουσιάζει το Βυζάντιο ως αυτόνομη σημαντική ιστορική πραγματικότητα, και τη σημασία του για την ελληνική και παγκόσμια ιστορία και τον πολιτισμό. Αυτό το πετυχαίνει με την επιτυχημένη επιλογή των αποσπασμάτων που παραθέτει τα οποία τεκμηριώνουν επιστημονικά τις θέσεις της.
Όσον αφορά στον τρόπο γραφής της συγγραφέως υπάρχει αμεσότητα, ακριβολογία, σαφήνεια και διεισδυτικότητα. Διατυπώνονται ενδιαφέρουσες και εις βάθος απόψεις επιστημονικά τεκμηριωμένες. Ίσως κάποιοι νεολογισμοί και στοιχεία της καθαρεύουσας που χρησιμοποιεί ξενίσουν ορισμένους αναγνώστες, όπως και κάποια βυζαντινά αποσπάσματα που παραθέτονται αμετάφραστα στο μονοτονικό σύστημα. Συνολικά είναι βαρύνουσας σημασίας η προσπάθεια αυτή της Γλύκατζη-Αρβελέρ να διαφωτίσει τους Νεοέλληνες για το πολιτιστικό μεγαλείο του Βυζαντίου και τη σύνδεσή του με το σύγχρονο ελληνισμό και η ανταπόκριση των Νεοελλήνων αναγνωστών επισφραγίζει και επαυξάνει το αξιόλογο αυτό εγχείρημα.
