Ελευθερία και παιδεία

Κοινωνική ανισότητα

Ο Φρήντριχ Σίλλερ γεννήθηκε στη Βυτεμβέργη το1759. Υπήρξε ο πρώτος μεγάλος εκπρόσωπος του ρομαντικού κινήματος. Ξεκίνησε το γράψιμο σε νεαρή ηλικία, προσδίδοντας στα έργα τον ενθουσιασμό και τις ελπίδες της νεότητάς του. Γρήγορα έγινε διάσημος και τα κείμενά του (π.χ. «Ντον Κάρλος, «Μαρία Στιούαρτ» κ.α.) μετουσιώθηκαν σε πλήθος παραστάσεων ανά την Ευρώπη μέχρι και σήμερα. Επίσης, με ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ανθρώπινη ιδιοσυγκρασία, κατέγραψε τις παρατηρήσεις του σε μια σειρά δοκιμίων. Η φιλία του Σίλλερ με τον Γκαίτε είχε μεγάλη επίδραση στον ίδιο. Πέθανε το 1805 σε ηλικία 46 ετών.

Το συγκεκριμένο βιβλίο αποτελεί μια φιλοσοφική πραγματεία υπό μορφή επιστολών. Ο Σίλλερ καταπιάνεται με τα σημαντικά και πιο φιλοσοφικά ερωτήματα που αφορούν, όχι μόνο την εποχή του, αλλά και γενικότερα τον άνθρωπο καθ’ όλη την διαδρομή του μέσα στο χρόνο. Κοινωνικοί θεσμοί, νόμοι, νοοτροπίες, αντιλήψεις, ανθρώπινη ψυχοσύνθεση περνούν από το μικροσκόπιο της κριτικής ματιάς του συγγραφέα. Η δομή της αισθητικής παιδείας του ανθρώπου δεν είναι αδιαίρετο σύνολο, αλλά μια σύνθεση από εμπειρίες, όνειρα, συναισθήματα, καθώς και από το άμεσο ή έμμεσο περιβάλλον. Ειδικότερα, τον Σίλλερ τον απασχολεί η σχέση της αισθητικής καλλιέργειας με το ζήτημα της ελευθερίας. Η ελευθερία του πολίτη την εποχή του Σίλλερ θεωρείται αναπόσπαστο κομμάτι με την ευρύτερη παιδεία του. Όσο λιγότερη μόρφωση έχει κάποιος, τόσο λιγότερη ελευθερία. Μια αντίληψη που ενδεχομένως φυλάκισε πνεύματα που διψούσαν για μάθηση, ενώ αντιθέτως «καλλιέργησε» ανθρώπους που δυστυχούσαν μπροστά στη γνώση. Πρόθεση λοιπόν του Σίλλερ είναι να αποκαλύψει στο σύγχρονο γι’ αυτόν κόσμο ότι η κοινωνική υπόσταση του ατόμου δεν αγκιστρώνεται απαραίτητα από τις γνώσεις του.

Η συγκεκριμένη πραγματεία ανήκει στα φιλοσοφικά έργα του Σίλλερ που αποτέλεσαν τον άλλο τομέα της ενασχόλησής του πέρα από την ποίηση και το θέατρο. Το κείμενο συνάδει πλήρως με την καλλιτεχνική έκφραση και το ρομαντισμό του συγγραφέα του, αλλά και με τη ιδιαίτερη παράδοση του γερμανικού ιδεαλισμού. Οι επιστολές εκ προοιμίου ολιγοσέλιδες συμπυκνώνουν το νόημα και το ύφος του βιβλίου ως ξεχωριστά κομμάτια, ενώ παράλληλα συνθέτουν ένα ολοκληρωμένο δοκίμιο, απαιτώντας από τον αναγνώστη ιδιαίτερη και διαρκή αφοσίωση. Η γραφή και η γλώσσα του Σίλλερ είναι απλή, ενδεικτικό του ότι ο συγγραφέας ως γνήσιος ρομαντικός δημιουργεί περισσότερο με το συναίσθημα παρά με τη λογική. Σημαντικό επίσης καθίσταται το γεγονός πως οι σημειώσεις  που βρίσκονται στο περιθώριο του βιβλίου από τον ίδιο τον Σίλλερ και από τη μεταφράστρια, επεξηγούν ή και ολοκληρώνουν το νόημα των επιστολών.

Πρόκειται για μια ουσιαστική φιλοσοφική πραγματεία, που εκτός από το κοινωνικό περιεχόμενό της, αποκαλύπτει ιδανικά την ποικιλόμορφη προσωπικότητα του ανθρώπου. Η μετάφραση και ο σχολιασμός της Κλεοπάτρας Λεονταρίτου είναι εξαιρετικά, καταδεικνύοντας τον αγώνα της να παρουσιάσει τον Σίλλερ όσο το δυνατόν πιο άρτια.