Η μάνα της ποίησης, κάποτε, στο Μεξικό

Αν οι «Άγριοι Ντετέκτιβ» είναι το ηφαίστειο που εγκυμονεί και το «2666» ένας κρατήρας λεκτικού φάσματος, το «Φυλακτό» είναι το ιζηματογενές υπόστρωμα όλων· ιδού ο κόσμος φτιαγμένος από τα χέρια του Ρομπέρτο Μπολάνιο. Καυστικός εν τη σημασία του, προστακτικός μιας νέας γέννησης, υποστατικός σε πνεύμα και βίωμα.

Η σημασία του «Φυλακτού» στο συνολικό έργο του αδικοχαμένου Χιλιανού, τώρα που δυστυχώς μπορούν να γίνουν οι αναγωγές, είναι όση και η αρτίστικη λάμψη μιας ηλεκτρικής αστραπής: η αντανάκλαση είναι εκεί, παρούσα και αδιάπτωτη σε δύναμη.

Παίρνοντας στοιχεία από ένα πραγματικό γεγονός: το αιματοκύλισμα φοιτητών και πολιτών το 1968, έπειτα από τη δολοφονική επίθεση της μεξικανικής αστυνομίας του τότε προέδρου Γκουστάβο Ντίας Ορτάς, ο Μπολάνιο εξακοντίζει τα δικά του ποιητικά βέλη που οδηγούν την ιστορία σε ατραπούς θαυμαστής σύλληψης.

Είναι η ιστορία της Αουξίλιο Λακουτίρ, της μητέρας της ποίησης – όπως κατονομάζεται. Είναι το χρονικό της 12ήμερης αυτοπαγίδευσής της στις γυναικείες τουαλέτες της Σχολής Φιλοσοφίας και Φιλολογίας, τη στιγμή που η αστυνομία παραβιάζει το άσυλο και ραντίζει τον τόπο με θάνατο. Είναι η ποιητική, παραληρηματική, ονειρώδης και σπερματική γραφή του Μπολάνιο που μετατρέπει ένα σκληρό γεγονός σε λογοτεχνική φαντασμαγορία.

Εδώ υπάρχουν ακριβώς αυτοί οι «κρίκοι» που σημείωνε και ο Τζον Μπάνβιλ σε ένα σχετικό άρθρο του στον «Γκάρντιαν»: το «Φυλακτό» είναι ο άρρηκτος δεσμός του Μπάροουζ με τον Μάρκες και του Μπόρχες με τον Μέιλερ.  Όλοι τούτοι μετουσιωμένοι σε ενιαία γραφή από έναν μάστορα του είδους: τον Ρομπέρτο Μπολάνιο.

Η Λακουτίρ μιλάει για τα πάντα, εκτός από το γεγονός της εκούσιας δέσμευσής της. Πρόκειται για αφήγηση, ασθματική και λυρική, που αγνοεί τις χρονικές σημάνσεις. Ο χρόνος γυροφέρνει τα γεγονότα, αλλά ελάχιστα τα καθορίζει. Αυτό που έχει σημασία είναι η αβίαστη αφήγηση, το ονειρόδραμα και όχι τι πραγματικά συμβαίνει.

Ο κόσμος του Μπολάνιο εκτίθεται σε πλήρη ανάπτυξη: άλλωστε ακόμα και η Λακουτίρ είναι μια περσόνα που τη συναντούμε στους «Άγριους Ντετέκτιβ», ομοίως και ο ποιητής Αρτούρο Μπελάνο (το alter ego του) τον οποίο συναντάει και γίνεται η σκιά του.

Από το βιβλίο περνούν κάμποσοι ποιητές της Λατινικής Αμερικής· μια μπριγάδα θαυμαστών νέων όπως οι Λεόν Φελίπε, Πέδρο Γκάρφιας, Μπονιφάς Νούνιο, Λόπες Ασκάρατε, που είναι οι στρατιώτες του μέλλοντος, καθώς πηγαίνουν να συναντήσουν την Ιστορία, δίχως να γνωρίζουν πως θα χαθούν στην άβυσσο.

Η γλώσσα του Μπολάνιο (όπως πάντα· ιδιαιτέρως εδώ) είναι ξεχωριστή, φέρει ένα αβαρές σχήμα. Όπως και η Αουξίλιο Λακουτίρ, που μεταφέρεται από δεκαετία σε δεκαετία και από τόπο σε τόπο μέσω μιας ονειρικής αφήγησης που δεν είναι μελοδραματική αλλά λιτή και συμπαγής.

Για τον Μπολάνιο η ποίηση είναι η ρίζα της δημιουργίας του, άλλωστε από αυτήν ξεκίνησε για να οδηγεί στα ύστερα μυθιστορήματα – Λεβιάθαν. Μεθοδεύει αυτή τη μη – υλικότητα των μορφών με τρόπο μαγευτικό: οι σελίδες στις οποίες η Λακουτίρ μιλάει με μια φωνή και προφητεύει τι θα συμβεί, τα επόμενα 100-200 χρόνια, σε επιφανείς συγγραφείς, είναι φτιαγμένες με ακριβή κομψότητα. Όπως και η ακροτελεύτια εικόνα, μπορχεσιανή το δίχως άλλο, με το «παιδί – φάντασμα» του Τλατελόλκο που βλέπει μια ολόκληρη γενιά παιδιών να βυθίζεται στο χάος.

Εν όλω, το «Φυλακτό» κατέχει ιδιαίτερη θέση στην εργογραφία του Μπολάνιο. Δεν είναι τυπικό μυθιστόρημα, δεν είναι ποιητικό έργο· στέκει στο ενδιάμεσο με μια αποκαλυπτική γλώσσα που ξεφεύγει από τον συνήθη φορμαλισμό του είδους. Τα φασματικά τοπία της Λατινικής Αμερικής, οι άνθρωποι που κινούνται μεταξύ ονειροφαντασίας και πραγματικότητας, η λογοτεχνική δημιουργία ως αποτέλεσμα εμφάνισης και εξαφάνισης· υπόστασης και αφαίρεσης.

Ο Μπολάνιο τα διαχειρίζεται όλα τούτα με τρόπο ευφυή και διορατικό.

Ο Κρίτων Ηλιόπουλος μας προσφέρει, άλλη μια φορά, μια άρτια και καλοφτιαγμένη μετάφραση που σέβεται το έργο και το υπηρετεί πιστά.