«Ο ωραίος των ορέων»
Ανάμεσα σε θρύλους, παραδόσεις και αληθινές ιστορίες από τη ζωή των παππούδων μου, στο Πάνθεον των ηρώων, καλών και κακών, που πρωταγωνιστούσαν στις αφηγήσεις τους στην παιδική μου ηλικία, ήταν και διαβόητοι ληστές της ελληνικής υπαίθρου: άλλοτε φοβεροί και ανελέητοι και άλλοτε «ευγενείς άγριοι» που πολεμούσαν την αδικία, οι ληστές και οι περιπέτειές τους στα βουνά τροφοδότησαν σε μεγάλο βαθμό την παιδική μου φαντασία.
Αυτός είναι ένας από τους λόγους που διάβασα με μεγάλο ενδιαφέρον την έρευνα του δημοσιογράφου Βασίλη Τζανακάρη για τους Έλληνες ληστές που έδρασαν την περίοδο 1910-1936: μέσα από τις σελίδες του ογκώδους βιβλίου, ζωντανεύει μία εποχή όπου η ελληνική επικράτεια έμοιαζε πολύ με την Άγρια Δύση, με επικηρυγμένους παρανόμους, απαγωγές για λύτρα, ανθρωποκυνηγητό και εκτελέσεις των ληστών που έπεφταν στα χέρια του νόμου.
Χρησιμοποιώντας στοιχεία από τα επίσημα αρχεία, αλλά και από τις λαϊκές αφηγήσεις, από τις ευφάνταστες εξιστορήσεις σε συνέχειες της ζωής των ληστών σε εφημερίδες και πολύ δημοφιλείς εκδόσεις της εποχής, καθώς και από τις μαρτυρίες ανθρώπων που τους συνάντησαν τυχαία ή έπεσαν θύματα απαγωγής από τις συμμορίες τους, ο συγγραφέας συνθέτει μία εντυπωσιακή τοιχογραφία για τη δράση των διάσημων παρανόμων και για την τύχη τους. Το βιβλίο περιέχει και φωτογραφίες, κάποιες αρκετά σκληρές, που όμως είναι απαραίτητες για ένα κείμενο-ντοκουμέντο.
Με τη μορφή εξιστόρησης που συνθέτει όλα τα παραπάνω στοιχεία, μαθαίνουμε τη ζωή και τη δράση «διάσημων» ληστών (αλλά δεν λείπουν από το βιβλίο και οι λησταρχίνες όπως η Μαρία η Πενταγιώτισσα, η Αγγέλω, η Καπετάνισσα Βασιλική κ.ά.): Καραθανάσης, αδερφοί Μπαμπάνη, αδερφοί Παπαγεωργίου, για να αναφέρω ενδεικτικά μερικά ονόματα, και βέβαια ο «Μαύρος Λήσταρχος» Θωμάς Γκαντάρας, ο οποίος ζωντανεύει και στο τραγούδι του Θανάση Παπακωνσταντίνου «Α. Μάνθος», εμπνευσμένο από τη φωτογράφηση του ληστή το 1923 από τον φωτογράφο των Τρικάλων Αθανάσιο Μάνθο (μία φωτογραφία που υπάρχει και μέσα στα ντοκουμέντα του βιβλίου). Αδιαμφισβήτητος «σταρ» ανάμεσα στους ληστές είναι ο Φώτης Γιαγκούλας (αγαπημένος και στις αφηγήσεις της γιαγιάς μου), ο «ωραίος των ορέων» και «βασιλιάς του Ολύμπου», στη ζωή του οποίου είναι αφιερωμένο και το μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου.
Πέρα από το βίο και την πολιτεία των ληστών, το κείμενο αποδίδει εξαιρετικά και την πολιτική και κοινωνική κατάσταση της Ελλάδας εκείνη την εποχή, αποτελώντας στα σύνολό του ένα ταξίδι στο χρόνο, που θα απολαύσουν όσοι πιστεύουν ότι η ιστορία είναι κυρίως εκείνη που δεν καταγράφεται στα επίσημα ιστορικά βιβλία, αλλά αυτή που επιζεί και μεταφέρεται μέσα από τις αφηγήσεις των ανθρώπων που έζησαν τα γεγονότα, ακόμα και με τις όποιες υπερβολές ή και με στοιχεία του μύθου. Και αυτή η ανεπίσημη ιστορία είναι το ακατέργαστο αλλά ζωντανό υλικό, το οποίο πρέπει να μελετήσει όποιος πραγματικά θέλει να κατανοήσει το παρελθόν ενός τόπου.
